Dependent PD. Strach przed samotnością i samodzielnością

Osoba zależna postrzega siebie jako bezbronne dziecko, całkowicie niezdolne do samodzielnej egzystencji. Syndrom ten może wyjaśniać konformistyczną postawę drugoplanowych bohaterów "Lotu nad kukułczym gniazdem".

Dependent Personality Disorder
(F60.7 w klasyfikacji chorób ICD-10)

Zależne zaburzenie osobowości (Dependent Personality Disorder – DPD) jest jedną z trzech perturbacji osobowościowych przyporządkowanych do klastra „C” amerykańskiego podręcznika diagnostyczno-statystycznego DSM-5 (2013). Pozostałe dwa fenomeny z tej „lękliwej” i „strachliwej” wiązki to osobowość unikająca (Avoidant Personality Disorder – AvPD) oraz osobowość obsesyjno-kompulsywna (Obsessive-Compulsive Personality Disorder – OCPD)[1]. Todd L. Grande, PhD (jankeski specjalista w zakresie doradztwa zdrowia psychicznego, mieszkaniec stanu Delaware, gospodarz edukacyjnego wideobloga YouTube.com/c/ToddGrande) poucza, że zagadnienie „patologicznej/nieadaptacyjnej zależności” jest w psychologii i psychiatrii znane od czasów freudowskich. Nowoczesna kategoria kliniczna Dependent PD została jednak oddana do użytku dopiero w roku 1980, czyli w momencie publikacji psychiatrycznej biblii DSM-III. Razem z DPD „zadebiutował” wówczas koncept AvPD wyodrębniony z tradycyjnego pojęcia schizoidii[2]. Jak zauważa dr T.L. Grande, osobowość zależna to aberracja traktowana przez naukowców „po macoszemu”. Nie należy ona do modnych tematów badawczych, a poza tym uchodzi za zbędną etykietę diagnostyczną, której usunięcie z fachowych podręczników nie byłoby żadną stratą dla świata. Zdaniem dr. Grandego, problem F60.7 zasługuje na ponowne odkrycie przez ekspertów, gdyż nierzadko wiąże się z opłakanymi konsekwencjami społecznymi bądź zdrowotnymi. Mowa tutaj o samobójstwach, samookaleczeniach, zaburzeniach odżywiania, doświadczaniu (i stosowaniu!) przemocy domowej etc.


Kryteria diagnostyczne ICD-10,
WHO.int/classifications/icd/en/GRNBOOK.pdf

1. „Encouraging or allowing others to make most of one’s important life decisions” | „Zachęcanie innych lub pozwalanie im, aby podejmowali za jednostkę większość istotnych decyzji życiowych”
2. „Subordination of one’s own needs to those of others on whom one is dependent, and undue compliance with their wishes” | „Podporządkowywanie własnych potrzeb potrzebom osób, od których jest się zależnym, oraz przesadna uległość wobec ich życzeń”
3. „Unwillingness to make even reasonable demands on the people one depends on” | „Niechęć do stawiania nawet uzasadnionych wymagań ludziom, od których jest się zależnym”
4. „Feeling uncomfortable or helpless when alone, because of exaggerated fears of inability to care for oneself” | „Poczucie dyskomfortu lub bezradności, kiedy jest się samemu, z powodu obawy przed niezdolnością do zatroszczenia się o siebie”
5. „Preoccupation with fears of being left to take care of oneself” | „Zaabsorbowanie lękiem przed byciem opuszczonym i zmuszonym do zatroszczenia się o siebie”
6. „Limited capacity to make everyday decisions without an excessive amount of advice and reassurance from others” | „Ograniczona zdolność do podejmowania codziennych decyzji bez nadmiernej ilości porad i upewnień ze strony innych osób”


Lęk separacyjny

Dr n. med. Sławomir Murawiec – warszawski psychiatra, psychoterapeuta i rzecznik prasowy Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – pisze o Dependent Personality Disorder w swoim popularnonaukowym artykule „Osobowość zależna” opublikowanym w serwisie „Medycyna Praktyczna” (MP.pl). Według tego lekarza, pacjent dotknięty DPD „ma wewnętrzne poczucie niezdolności do samodzielnego istnienia bez drugiego człowieka”. Jednostka taka jest pozbawiona elementarnej pewności siebie tudzież głęboko przeświadczona o swojej społecznej nieudolności. Wierzy ona, że gdyby przyszło jej samotnie stawiać czoło wyzwaniom dorosłego życia, odpadłaby w przedbiegach z wyścigu o chleb powszedni. Osobnik zależny postrzega siebie jako bezbronne dziecko, które stale potrzebuje kogoś silniejszego, kto umiejętnie pokieruje jego losem. Pierwsze objawy F60.7 bywają widoczne już w okresie dojrzewania, kiedy to nastolatek nie podejmuje żadnych prób uniezależnienia się od rodziców. Człowiek cierpiący na Dependent PD praktycznie nigdy nie nabywa realnej samodzielności. Gdy osiąga pełnoletność, nadal oczekuje, że to inni będą za niego decydować i odpowiadać. Jeśli pacjent z DPD opuści rodzinne gniazdo, szybko znajdzie sobie zastępczego „rodzica” w absolutnie dowolnej postaci (np. partnera intymnego). Osoba zależna panicznie boi się porzucenia na pastwę losu oraz zwykłego przebywania w samotności. Kiedy doświadcza fizycznej separacji od swoich bliskich, kompulsywnie do nich wydzwania lub esemesuje. Nieprzerwany kontakt z zaufanymi ludźmi daje jej złudną namiastkę bezpieczeństwa.


Umywanie rąk

Z tekstu dr. Sławomira Murawca wynika, że jednostka obciążona Dependent Personality Disorder nie potrafi niczego uczynić bez wiedzy/zgody innych osób. Nie zrobi ona najmniejszego kroku naprzód, dopóki nie zostanie utwierdzona w przekonaniu, iż jest to słuszne i mile widziane przez jej opiekunów. Człowiek z DPD nie czuje się wystarczająco mądry, aby dokonywać jakichkolwiek wyborów w życiu codziennym ani w sytuacjach ekstremalnych. Wmawia sobie, że ma nader ograniczone horyzonty, dlatego każdy swój ruch musi konsultować z szanowanymi przez siebie autorytetami. Osobnik cierpiący na F60.7 bezustannie pyta bliźnich o zdanie. Nakłania ich, żeby mu doradzali albo oceniali jego dotychczasowe sposoby działania. Ilekroć dochodzi do wniosku, iż dana sprawa go przerasta, mobilizuje innych do rozstrzygania dylematów za niego. Pacjent obarczony Dependent PD łatwo poddaje się woli ludzi dominujących. Z uśmiechem na twarzy wykonuje ich polecenia, nawet wtedy, gdy w głębi serca nie pochwala ich decyzji. Skąd ta ofiarna służalczość? „Jeśli ma się poczucie bycia zależnym od innych, to trudno wyrażać wobec nich te wszystkie emocje, które mogłyby zakłócić lub podkopać taką relację – wyjaśnia dr Murawiec. – Osoby z zależnym typem zaburzeń osobowości mają trudność z okazywaniem niezadowolenia i rozczarowania postępowaniem tych, od których są zależne, wyrażaniem niezgody na coś. Raczej zgodzą się na rzeczy, które uważają za niewłaściwe, niż zaryzykują utratę pomocy i przewodnictwa”. Jak widać, człowiek dotknięty DPD jest całkowicie wyzuty z cnoty asertywności.


Diagnostyka różnicowa

Mgr Vivian Natalia Fiszer, psycholog i psychoterapeutka z warszawskiego Mokotowa, omawia problem F60.7 w opracowaniu pt. „Osobowość zależna, zaburzenie osobowości zależnej, DPD” (Emocje.pro). Specjalistka zwraca uwagę na fakt, że Dependent Personality Disorder często idzie w parze z Borderline Personality Disorder[3]. Badania prowadzone przez różnych uczonych dowodzą bowiem, iż 16-50% borderowców spełnia też kryteria diagnostyczne Dependent PD. Mgr Fiszer (powołująca się na dorobek wybitnego znawcy tematu – Theodore’a Millona, PhD, DSc) pomaga nam dostrzec granicę oddzielającą BPD od DPD. Według mokotowskiej profesjonalistki, typowy osobnik z Borderline PD „okazuje złość i nieprzewidywalne, bardzo intensywne emocje, może próbować kontrolować partnera (by uniknąć porzucenia), w silnym stresie może tracić kontakt z rzeczywistością”. Natomiast pacjent z F60.7 „nie pozwala sobie na okazywanie negatywnych emocji, dobrze funkcjonuje, dopóki ma opiekę i wsparcie, biernie czeka na to, co będzie”. Mgr Vivian Fiszer podkreśla, że Dependent PD musi być różnicowane nie tylko z Borderline PD, lecz również z Avoidant PD i Histrionic PD. Osoby zależne, podobnie jak unikające, są nieśmiałe, zakompleksione oraz nadwrażliwe na krytykę. Człowiek z AvPD odczuwa jednak wyraźną potrzebę autonomii, a człowiek z DPD chce żyć pod czyjąś pieczą. Zarówno ludzie zależni, jak i histrioniczni rozpaczliwie zabiegają o cudzą atencję. Ci pierwsi robią to z poczucia niezdolności do samodzielnej egzystencji, a ci drudzy po prostu uwielbiają być w centrum zainteresowania.


Millonowskie warianty

Mgr V.N. Fiszer opisuje cztery nieoficjalne typy F60.7 zaproponowane przez dr. Theodore’a Millona. Osoby zależne-niedojrzałe nie wykraczają poza ramy Dependent PD, czyli nie zdradzają symptomów żadnych innych perturbacji osobowościowych. Są infantylne, pogodne i beztroskie, nie zaprzątają sobie głowy myśleniem o przyszłości. Kochają towarzystwo dzieci, ponieważ instynktownie znajdują z nimi wspólny język. Przypominają Piotrusia Pana – desperacko nie chcą dorosnąć. Ludzie zależni-usłużni mają w sobie coś z histrioników. Pragną być powszechnie lubiani, dlatego zachowują się w sposób lizusowski. Wielu spośród nich błyszczy wspaniałym poczuciem humoru. Do ich największych wad należą: łatwowierność, podatność na sugestię tudzież skłonność do zatracania się w miłości. Jednostki zależne-nieefektywne sprawiają wrażenie odrobinę schizoidalnych. Wegetują w ciągłej apatii, ignorują realny świat, nie mają na nic siły ani ochoty. Są bezbarwne, ospałe, pozbawione tożsamości. Marzą tylko o tym, by móc trwać w swojej strefie komfortu. Pacjenci zależni-zaniepokojeni (o cechach AvPD) jaskrawo kontrastują ze stereotypowymi nosicielami DPD. „Większość z nich prowadzi pasożytniczy żywot na koszt różnych instytucji. (…) Taka osoba bardzo boi się utraty opieki, ten głęboki lęk może owocować wybuchami złości wobec tych, którzy nie spełniają jej oczekiwań dotyczących opiekowania się nią. (…) Osoby zaniepokojone stronią od ludzi, czują się odizolowane i samotne. Starają się być miłe i spokojne, ale wewnątrz odczuwają masę negatywnych emocji” – tłumaczy mgr Fiszer.


Zgubione „ja”

Mgr Katarzyna Dyl-Matuszko, krakowska psycholog i psychoterapeutka, jest twórczynią artykułu „Osobowość zależna” dostępnego w serwisie ZaburzeniaOsobowosci.pl (witryna internetowa działa pod patronatem Fundacji im. Boguchwała Winida na Rzecz Rozwoju Psychoterapii Psychoanalitycznej). Autorka odnotowuje w swoim tekście, że nieszczęśnicy obciążeni Dependent Personality Disorder identyfikują się ze swoimi opiekunami do tego stopnia, iż gubią przy tym poczucie własnego „ja”. Pacjent cierpiący na DPD nieświadomie utożsamia się z osobą, która rzekomo podtrzymuje go przy życiu. Kiedy myśli o rozłące z nią, doznaje potwornego strachu, lecz tak naprawdę obawia się utraty cząstki samego siebie. Jeśli ktoś wbił sobie do głowy, że nie zdoła przetrwać bez aktywnej figury rodzicielskiej, to odsunięcie od niej oznacza dla niego zagładę. Mgr Dyl-Matuszko stwierdza: „Osoby zależne zgłaszają się na terapię (…) w momencie, gdy z jakiegoś powodu przestają czuć się bezpiecznie – może to być rozpad związku, utrata bliskiej osoby zapewniającej wsparcie, życiowa konieczność podjęcia bardziej odpowiedzialnych zadań – wtedy często pojawiają się lęki, ataki paniki, depresja, objawy somatyczne[4], które są bezpośrednią przyczyną szukania pomocy. Może to też być moment, gdy ten sposób nawiązywania relacji staje się zawodny lub zbyt trudny, albo prowadzi do problemów”. Zdaniem krakowskiej psychoanalityczki, jedynym ratunkiem dla ludzi obarczonych F60.7 jest żmudna psychoterapia. Niestety, zawsze istnieje ryzyko, iż klient mimowolnie uzależni się od swojego terapeuty.


Nadopiekuńczość i autorytaryzm

Mgr Lucyna Muraszkiewicz, psycholog kliniczna z Warszawy, przedstawia zagadnienie Dependent Personality Disorder na oficjalnej stronie Centrum Medycznego Salus Pro Domo („Osobowość zależna”, SalusProDomo.pl). Specjalistka poświęca dłuższy fragment różnym koncepcjom dotyczącym genezy DPD. Dowiadujemy się z niego, że teoria psychodynamiczna upatruje źródeł F60.7 w „nadmiernej pobłażliwości rodziców” względem przyszłego nosiciela Dependent PD. Psychologia kognitywno-behawioralna proponuje zaś nieco inne wytłumaczenie owego zjawiska. Wedle tej szkoły myślenia, rodzice osoby zależnej nie ufali swojemu dziecku lub zdradzali skłonność do martwienia się na zapas. Prawdopodobnie żywili oni przekonanie, iż przychówek musi być trzymany pod kloszem, bo w przeciwnym wypadku zrobi sobie krzywdę. Rodzina taka mogła również dusić w zarodku wszelkie przejawy dziecięcego buntu, aby zapobiec ewentualnym kłopotom wychowawczym w przyszłości. Nurt interpersonalny wskazuje na rodzicielską nadopiekuńczość w pierwszych latach życia dziecka oraz późniejszą autorytarną kontrolę nad nim. Sugeruje dodatkowo, że przesadna troska rodziców o syna/córkę może wynikać z ich własnych dylematów. „Koncentracja uwagi wokół niego [potomka – przyp. NJN] wypełnia pustkę emocjonalną pomiędzy małżonkami, a niekiedy chroni przed rozpadem małżeństwa” – wyjaśnia mgr Muraszkiewicz. Do rozwoju F60.7 częstokroć przyczynia się samotne macierzyństwo. Bywa przecież tak, iż dla pełnoletniej latorośli „porzucenie samotnej matki i odejście w dorosłość (…) staje się wyzwaniem nie do pokonania”.


Przemoc domowa

Robert F. Bornstein, PhD („The Complex Relationship Between Dependency and Domestic Violence: Converging Psychological Factors and Social Forces” – „American Psychologist” 2006, SemanticScholar.org) dokonał przeglądu licznych raportów z badań nad związkiem między przemocą domową (w heteroseksualnych układach romantycznych) a fenomenem rozmaicie pojmowanej zależności. Szeroko zakrojona kwerenda wykazała, że cechy charakteru z kręgu Dependent Personality Disorder rzadko są przyczyną długotrwałego grzęźnięcia kobiet w patologicznym małżeństwie bądź konkubinacie. Najczęstszy powód, dla którego maltretowane żony/konkubiny zwlekają z opuszczeniem brutalnego męża/konkubenta, to poczucie finansowej zależności od sprawcy złego traktowania. Studia nad zdrowiem psychicznym ofiar nadużyć potwierdzają jednak, iż nasilenie agresji fizycznej ze strony partnera jest wprost proporcjonalne do natężenia symptomów DPD u katowanej partnerki. Wyjątkowo zależne niewiasty (skrajne przypadki F60.7) potrafią znieść bardzo wiele, byle tylko nie stracić swojego „anioła stróża”. Podobne skłonności dostrzeżono zresztą u pań z Borderline PD oraz Avoidant PD[5]. Przyjrzyjmy się teraz ustaleniom w kwestii mężczyzn – „damskich bokserów”. Naukowcom NIE udało się wyśledzić powiązań między okrucieństwem wobec towarzyszki życia a pełnoobjawowym Dependent Personality Disorder. Udowodnili oni natomiast, że subkliniczne rysy F60.7 (umiarkowane tendencje w kierunku zależności od innych ludzi) są dodatnio skorelowane z gotowością do regularnego terroryzowania partnerki intymnej.


Self-Defeating/Masochistic PD

Steven K. Huprich, MA i Mark A. Fine, PhD („Self-Defeating Personality Disorder: Diagnostic Accuracy and Overlap with Dependent Personality Disorder” – „Journal of Personality Disorders” 1996, GuilfordJournals.com/loi/pedi) wzięli pod lupę czysto akademicki konstrukt Self-Defeating/Masochistic Personality Disorder, czyli świeżą kategorię kliniczną zaproponowaną w jankeskim podręczniku DSM-III-R (1987). Koncept ten nigdy nie został usankcjonowany jako dopuszczalna etykieta diagnostyczna, ponieważ decydenci z Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (APA) uznali jego kryteria za pokrywające się z kryteriami Dependent PD, Borderline PD i Avoidant PD. Poza tym, część środowiska eksperckiego podnosiła larum, że Self-Defeating/Masochistic Personality Disorder[6] mogłoby w przyszłości służyć do piętnowania Bogu ducha winnych ofiar przemocy domowej. Steven Huprich i Mark Fine postanowili samodzielnie sprawdzić użyteczność pojęcia SDPD oraz domniemaną zbieżność tego tworu z DPD, BPD i AvPD (szczególny nacisk położyli jednak na F60.7). Panowie zrealizowali eksperyment z udziałem 118 praktykujących psychologów (doktorów nauk – PhD, PsyD, EdD) ze stanu Ohio. Uczestnicy projektu zostali poproszeni o ewaluację sześciu kazusów zaburzeń osobowości. Badanie dowiodło, iż psycholodzy postrzegają SDPD jako byt samoistny, który w pewnych aspektach wyraźnie odbiega od wzorca DPD. Niestety, rozpoznawanie tego syndromu przychodzi im trudniej niż diagnozowanie Dependent PD czy Borderline PD. Z wykrywaniem SDPD lepiej radzą sobie profesjonaliści płci żeńskiej.


Zbędne etykiety?

Robert F. Bornstein, PhD („Reconceptualizing Personality Pathology in DSM-5: Limitations in Evidence for Eliminating Dependent Personality Disorder and Other DSM-IV Syndromes” – „Journal of Personality Disorders” 2011, GuilfordJournals.com/loi/pedi) donosi, że grupa robocza pracująca nad rozdziałem DSM-5 o perturbacjach osobowościowych lobbowała u władz APA za nieuwzględnieniem w tymże rozdziale pięciu rzekomo zbędnych etykiet diagnostycznych: Dependent PD, Schizoid PD, Paranoid PD, Histrionic PD oraz Narcissistic PD. Zespół redakcyjny uzasadniał swój pomysł dwoma wątpliwymi argumentami. Primo, kategorie te są niechętnie wykorzystywane w praktyce klinicznej i zwykle nie stanowią priorytetu dla terapeutów pomagających klientom z dolegliwościami psychicznymi. Secundo, literatura akademicka potwierdzająca rację bytu owych konstruktów jest dziwnie uboga. Dr Bornstein wysuwa szereg kontrargumentów w obronie zgłoszonych do likwidacji konceptów. Uczony nie zaprzecza, że Dependent PD i Histrionic PD rzadko występują bez żadnych innych anomalii umysłowych. Ale dokładnie to samo można powiedzieć o Borderline PD i Schizotypal PD, których nikt nie próbuje wykreślić z DSM. Pacjenci obarczeni DPD i HPD przynoszą ogromne straty finansowe placówkom medycznym zajmującym się ich psychogennymi somatyzacjami. Dlaczego demaskowanie takich jednostek miałoby być mniej ważne niż rozpoznawanie „ekonomicznych” nosicieli OCPD, AvPD i ASPD (Antisocial/Dissocial PD)? Ludzie zależni często przejawiają skłonności samobójcze. Nie należy zatem bagatelizować ich bolączek.


Słowo końcowe

To chyba wszystko, co trzeba wiedzieć o Dependent Personality Disorder. Serdecznie dziękuję każdej Osobie, która poświęciła swój czas na lekturę niniejszego artykułu! Oto spis moich poprzednich tekstów z tej serii: „Schizoidia i schizoidzi. Czym jest osobowość schizoidalna?” (listopad 2019), „Anankastia i anankaści. Czym jest osobowość anankastyczna?” (grudzień-styczeń 2019/2020), „AvPD. Podtyp schizoidii czy głęboka fobia społeczna?” (luty-marzec 2020), „Paranoja i paranoicy. Czym jest osobowość paranoiczna?” (kwiecień-maj 2020), „STPD. Zaburzenie osobowości czy schizofrenia subkliniczna?” (czerwiec-lipiec 2020), „HPD. Narcystyczny celebrytyzm czy kobieca psychopatia?” (sierpień-wrzesień 2020).

Uczciwie przyznaję, że nie jestem psychiatrą ani psychologiem, tylko dociekliwą pacjentką o osobowości anankastyczno-unikającej. Obsessive-Compulsive (Anankastic) Personality Disorder zdiagnozowano u mnie już w wieku 18 lat, natomiast o symptomach Avoidant (Anxious) Personality Disorder dowiedziałam się dekadę później. Oprócz w pełni rozwiniętych perturbacji osobowościowych (OCPD + AvPD) mam subkliniczne cechy zależne, schizoidalne, narcystyczne oraz „depresyjne” (Depressive/Melancholic Personality Disorder – niezatwierdzona przez WHO i APA kategoria diagnostyczna). Cierpię… a przynajmniej kiedyś cierpiałam… na rozmaite schorzenia nerwicowe[7]. Moim największym zmartwieniem są jednak zaburzenia snu, które zatruwają mi życie od niemowlęctwa i nigdy nie reagowały na leczenie tabletkami ziołowymi, melisą, melatoniną ani hydroksyzyną (farmaceutykiem na receptę ordynowanym przez lekarza rodzinnego). Dla mnie nawet 25 mg kwetiapiny – będącej neuroleptykiem, lekiem przeciwpsychotycznym – to stanowczo za mało. Pożądany efekt daje mi dopiero 75 mg kwetiapiny + 25 mg prometazyny.

Doszłam do wniosku, że subkliniczne (a w skrajnych przypadkach: kliniczne) rysy Dependent PD i Self-Defeating/Masochistic PD mogą wyjaśniać postawę życiową niektórych bohaterów „Lotu nad kukułczym gniazdem” – bestsellerowej powieści Kena Keseya (wydanej w roku 1962) oraz nagrodzonego pięcioma Oscarami filmu Milosa Formana pod tym samym tytułem (1975). Mam tu na myśli dobrowolnych pacjentów szpitala psychiatrycznego, którzy boją się despotycznej pielęgniarki oddziałowej, siostry Mildred Ratched, ale jeszcze bardziej przeraża ich perspektywa „wyjścia na wolność” i wzięcia odpowiedzialności za własny los. Rygorystyczna, pedantyczna, biurokratyczna siostra Ratched jest reprezentatywną egzemplifikacją Obsessive-Compulsive (Anankastic) Personality Disorder, jednak nie można u niej wykluczyć również Narcissistic Personality Disorder. Jej postępowanie względem protagonisty, buntowniczego socjopaty Randle’a Patricka McMurphy’ego, przypomina mi maksymę Antona Szandora LaVeya: „Jeżeli ktoś cię zaczepia, poproś go, żeby przestał. Jeżeli nie przestanie, zniszcz go” (cyt. za: En.wikipedia.org/wiki/LaVeyan_Satanism). Oczywiście, przetrzymywanie McMurphy’ego w psychiatryku to haniebny błąd lekarzy zmanipulowanych przez mściwą pielęgniarkę. Miejsce dyssocjalnego/antyspołecznego bandyty jest w zakładzie karnym, nie wśród schizofreników i ChAD-owców.


Natalia Julia Nowak,
październik-grudzień 2020 r.


PRZYPISY

[1] W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 (ICD.WHO.int/browse10/2019/en) Obsessive-Compulsive PD nosi miano osobowości „anankastycznej” („anankastic”). Pamiętajmy, że OCPD (F60.5) nie powinno być mylone z OCD (F42), pospolitą nerwicą natręctw! Jeśli chodzi o Avoidant PD (F60.6), księga ICD-10 określa to zjawisko następująco: „anxious [avoidant] personality disorder” – „lękliwe [unikające] zaburzenie osobowości”. Czyżby wyraz „anxious” (wymieniany jako pierwszy, przed słówkiem „avoidant” umieszczonym w nawiasie kwadratowym) był nazwą preferowaną?!

[2] Aktualnie w DSM figurują dwa zbliżone do siebie konstrukty: Schizoid Personality Disorder i Avoidant Personality Disorder (etykiety zawarte kolejno w klastrach „A” i „C”). Niestety, praktyka kliniczna udowadnia, iż granica oddzielająca SPD (F60.1) od AvPD (F60.6) często bywa płynna. Informują o tym anglojęzyczni wikipedyści w notatce poświęconej „zachowaniu schizoidalno-unikającemu” (En.wikipedia.org/wiki/Schizoid_avoidant_behavior). Wypada wspomnieć, że Avoidant Personality Disorder – zupełnie jak klasyczna schizoidia – prawdopodobnie jest łagodnym zaburzeniem ze spektrum schizofrenii. Zainteresowanych Czytelników odsyłam do intrygującej pracy naukowej „Avoidant Personality Disorder is a Separable Schizophrenia Spectrum Personality Disorder even when Controlling for the Presence of Paranoid and Schizotypal Personality Disorders: The UCLA Family Study” (autorzy: D.L. Fogelson, K.H. Nuechterlein, R.A. Asarnow, D.L. Payne, K.L. Subotnik, K.C. Jacobson, M.C. Neale i K.S. Kendler). Ostateczna wersja tego artykułu ukazała się w 2007 r. na łamach czasopisma „Schizophrenia Research”. Maszynopis tekstu został zaś udostępniony online (w roku 2008) przez amerykańską instytucję National Center for Biotechnology Information (Ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1904485). Tym, którzy chcieliby wiedzieć więcej o Schizoid Personality Disorder, polecam trzyczęściową prezentację multimedialną „Schizoids” anonimowego jutubera ukrytego pod pseudonimem DarkNightSeeker (YouTube.com/user/darknightseeker). Bardzo merytoryczne są ponadto filmiki: „Understanding Schizoid Personality vs Autism Spectrum” (Tracey Marks, MD – YouTube.com/c/DrTraceyMarks) i „Schizophrenia vs. Schizotypal vs. Schizoid Personality Disorder: the Differences” (Ramani Durvasula, PhD – YouTube.com/c/MedCircle).

[3] W klasyfikacji chorób ICD-10 (WHO.int/classifications/icd/en/GRNBOOK.pdf) oficjalnym ekwiwalentem Borderline Personality Disorder jest Emotionally Unstable Personality Disorder (osobowość chwiejna emocjonalnie). Koncept EUPD (F60.3) dzieli się na dwa podtypy: „impulsive” – „impulsywny” (F60.30) i „borderline” – „pograniczny” (F60.31). Odmiana „impulsywna” stanowi okrojoną wersję odmiany „pogranicznej”. Amerykańscy psychiatrzy, którzy na co dzień korzystają z ksiąg DSM-5 i ICD-10-CM, nie uznają podziału BPD/EUPD na F60.30 i F60.31. Dla nich istnieje wyłącznie F60.3 jako spójna całość (zobacz: ICD.codes/icd10cm/F603).

[4] Zaburzenia lękowe (zespół lęku uogólnionego, zespół lęku napadowego, fobia społeczna, agorafobia) to przypadłości szeroko rozpowszechnione w grupie pacjentów cierpiących na Dependent PD. Niezliczone badania naukowe wskazują, że również zaburzenia somatoformiczne (somatyzacje) i zaburzenia odżywiania (anoreksja, bulimia) są pozytywnie skorelowane z DPD. Trochę rzadziej u jednostek dotkniętych F60.7 spotyka się kliniczną depresję, a sporadycznie – uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Więcej ciekawych faktów podaje Robert F. Bornstein, PhD w materiale zatytułowanym „Comorbidity of Dependent Personality Disorder and other Psychological Disorders: An Integrative Review” („Journal of Personality Disorders” 1995, GuilfordJournals.com/loi/pedi).

[5] „Watson et al. (…) obtained a strong relationship between DPD symptom levels and severity of physical abuse within the abused sample (…). Significant correlations were also obtained between severity of abuse and symptom levels of borderline personality disorder (…) and avoidant personality disorder” | „Watson i wsp. (…) uzyskali silny związek między poziomami objawów DPD a dotkliwością nadużyć fizycznych w próbie badanych z doświadczeniem nadużyć (…). Istotne korelacje uzyskano także między dotkliwością nadużyć a poziomami objawów pogranicznego zaburzenia osobowości i unikającego zaburzenia osobowości”. Cytowane wyżej słowa dr. Roberta Bornsteina odnoszą się do następującego źródła: C.G. Watson, M. Barnett, L. Nikunen, C. Schultz, T. Randolph-Elgin i C.M. Mendez – „Lifetime prevalences of nine common psychiatric/personality disorders in female domestic abuse survivors” („Journal of Nervous and Mental Disease” 1997, Journals.lww.com/jonmd).

[6] Angielski imiesłów/przymiotnik „self-defeating” oznacza z grubsza „pogrążający się”, „pogarszający swoją sytuację”, „dokonujący samozaorania/autosabotażu” albo „daremny”, „bezowocny”, „nieskuteczny” (Dictionary.cambridge.org/dictionary/english/self-defeating). Listę symptomów „osobowości samopogrążającej się – masochistycznej” (wedle DSM-III-R) wyszperamy w archiwach anglojęzycznej Wikipedii (En.wikipedia.org/wiki/Self-defeating_personality_disorder).

[7] W podstawówce miałam ogromne utrapienie z mizofobią (wyolbrzymionym lękiem przed zarazkami) i nozofobią (wyolbrzymionym lękiem przed chorobami). W gimnazjum pojawiły się u mnie natręctwa myślowe tudzież pierwsze objawy fobii społecznej. W liceum moja socjofobia – pogłębiana przez dokuczliwych rówieśników, którzy nie tolerowali mojego wzorowego sprawowania, konserwatywnego światopoglądu, surowych obyczajów ani intelektualnych pasji – zaczęła ewoluować w kierunku ciężkiej agorafobii. Uważam, że moje dolegliwości fobiczne zostały już w dużej mierze wyleczone. Intruzywne myśli nadal mi się zdarzają, ale mój psychiatra suponuje, iż można je zaliczyć na poczet anankastycznego (obsesyjno-kompulsywnego) zaburzenia osobowości. Skrzywienia charakteru są trwałymi niepełnosprawnościami, a nie schorzeniami psychicznymi sensu stricto. Zdecydowanie NIE należą one do tej samej klasy anomalii umysłowych, co stany lękowe czy nerwica natręctw. Perturbacje osobowościowe kwalifikują się do długoterminowej psychoterapii, nie zaś do kuracji farmakologicznej.


ANEKS

Międzynarodowa klasyfikacja chorób ICD-10 (ICD.WHO.int/browse10/2019/en) oznajmia, że współczesna kategoria diagnostyczna Dependent Personality Disorder obejmuje takie przestarzałe konstrukty, jak osobowość „asteniczna” („asthenic”), „nieadekwatna” („inadequate”), „pasywna” („passive”) czy „samopogrążająca się” („self-defeating”). Spróbujmy „rozgryźć” pierwsze trzy spośród wymienionych konceptów!

W przedpotopowym podręczniku DSM-I (1952) znajdujemy dwa zdania dotyczące osobowości „nieadekwatnej” („inadequate”). Oto interesujący nas fragment rzeczonej publikacji: „Such individuals are characterized by inadequate response to intellectual, emotional, social, and physical demands. They are neither physically nor mentally grossly deficient on examination, but they do show inadaptability, ineptness, poor judgment, lack of physical and emotional stamina, and social incompatibility” | „Takie jednostki charakteryzują się nieadekwatną odpowiedzią na wymagania intelektualne, emocjonalne, społeczne i fizyczne. Podczas badania nie wykazują rażących deficytów fizycznych ani umysłowych, ale prezentują niezdolność adaptacyjną, nieudolność, słaby osąd, brak fizycznej i emocjonalnej wytrzymałości oraz niedopasowanie społeczne”. Dwie strony dalej czytamy o „pasywno-zależnym” („passive-dependent”) podtypie osobowości „pasywno-agresywnej” („passive-aggressive”). Jest on zdefiniowany w następujący sposób: „This reaction is characterized by helplessness, indecisiveness, and a tendency to cling to others as a dependent child to a supporting parent” | „Ta reakcja charakteryzuje się bezradnością, niezdecydowaniem i tendencją do lgnięcia ku innym ludziom niczym zależne dziecko ku wspierającemu rodzicowi”.

Księga DSM-II (1968) zawiera omówiony już koncept osobowości „nieadekwatnej” („inadequate”), a ponadto wprowadza kategorię osobowości „astenicznej” („asthenic”). Cytuję definicję tej drugiej psychopatologii: „This behavior pattern is characterized by easy fatigability, low energy level, lack of enthusiasm, marked incapacity for enjoyment, and oversensitivity to physical and emotional stress. This disorder must be differentiated from ‘Neurasthenic neurosis’ (q.v.)” | „Ten wzorzec zachowań charakteryzuje się łatwą męczliwością, niskim poziomem energii, brakiem entuzjazmu, znaczną niezdolnością do odczuwania uciechy tudzież nadwrażliwością na presję fizyczną i emocjonalną. To zaburzenie musi być różnicowane z ‘nerwicą neurasteniczną’ (zob.)”.

Gdyby ktoś pytał: cyfrową kopię podręcznika DSM-I zamieszczono na stronie internetowej „Turk Psikiyatri” (TurkPsikiyatri.org/arsiv/dsm-1952.pdf). Wirtualny egzemplarz DSM-II można zaś przejrzeć w serwisie dla niepokornych pacjentów „Mad in America – Science, Psychiatry and Social Justice” (MadInAmerica.com/wp-content/uploads/2015/08/DSM-II.pdf).

 

Licencjonowane artykuły dostarcza Artelis.pl.

HPD. Narcystyczny celebrytyzm czy kobieca psychopatia?

Krzykliwy ubiór, pusta gadanina, teatralna egzaltacja i wulgarny erotyzm. Osoba histrioniczna zawsze chce być w centrum zainteresowania. Co ma do tego fenomen psychopatii?

Histrionic Personality Disorder
(F60.4 w klasyfikacji chorób ICD-10)

Histrioniczne zaburzenie osobowości jest jedną z czterech perturbacji osobowościowych zawartych w tzw. klastrze „B” amerykańskiego podręcznika diagnostyczno-statystycznego DSM-5 (2013). Patologie te zostały zgrupowane w jednej wiązce ze względu na „dramatyczne”, „emocjonalne” i „niekonsekwentne” zachowanie ich nieposkromionych nosicieli. W środowiskach eksperckich, czyli wśród psychiatrów i psychologów, dominuje ugruntowany pogląd, że syndromy ujęte w tym samym klastrze DSM wykazują tendencję do wzajemnego przenikania się, a nawet do współwystępowania u jednego człowieka. Nic więc dziwnego, iż HPD często idzie w parze z cechami narcystycznymi (NPD – Narcissistic Personality Disorder), dyssocjalnymi/antyspołecznymi (ASPD – Antisocial Personality Disorder) i pogranicznymi/borderline (BPD – Borderline Personality Disorder). Jak informuje Todd L. Grande, PhD (jankeski naukowiec z Newark w stanie Delaware, ceniony psychoedukator prowadzący kanał YouTube.com/c/ToddGrande), pacjenci histrioniczni niekiedy mieszczą się też w spektrum osobowości zależnej (DPD – Dependent Personality Disorder) z „lękliwego” i „strachliwego” klastra „C”. No dobrze, ale skąd się wzięło Histrionic Personality Disorder? Otóż F60.4 to jedna z kilku kategorii medycznych wyodrębnionych z nieklarownego, staroświeckiego pojęcia histerii. Nowoczesny konstrukt HPD został dopuszczony do użytku w psychiatrycznym podręczniku DSM-II (1968). Nosił on wtedy nazwę „hysterical personality” – „osobowość histeryczna”. Przymiotnik „histrionic” był zaledwie jego alternatywnym określeniem[1].


Kryteria diagnostyczne DSM-5,
Archive.org/details/diagnosticstatis0005unse

1. „Is uncomfortable in situations in which he or she is not the center of attention” | „Czuje się niekomfortowo w sytuacjach, gdy nie jest w centrum uwagi”
2. „Interaction with others is often characterized by inappropriate sexually seductive or provocative behavior” | „Interakcje z innymi ludźmi często charakteryzują się niestosownym, seksualnie uwodzicielskim albo prowokacyjnym zachowaniem”
3. „Displays rapidly shifting and shallow expression of emotions” | „Manifestuje błyskawicznie zmieniającą się i płytką ekspresję emocji”
4. „Consistently uses physical appearance to draw attention to self” | „Konsekwentnie używa wyglądu zewnętrznego w celu zwrócenia na siebie uwagi”
5. „Has a style of speech that is excessively impressionistic and lacking in detail” | „Ma styl wypowiedzi, który jest przesadnie impresjonistyczny i pozbawiony szczegółów”
6. „Shows self-dramatization, theatricality, and exaggerated expression of emotion” | „Prezentuje samodramatyzację, teatralność oraz wyolbrzymioną ekspresję emocji”
7. „Is suggestible (i.e., easily influenced by others or circumstances)” | „Jest podatny na sugestię (np. łatwo ulega wpływom innych osób bądź okoliczności)”
8. „Considers relationships to be more intimate than they actually are” | „Uważa związki za bardziej intymne niż są w rzeczywistości”


Kryteria diagnostyczne ICD-10,
WHO.int/classifications/icd/en/GRNBOOK.pdf

1. „Self-dramatization, theatricality, or exaggerated expression of emotions” | „Samodramatyzacja, teatralność lub wyolbrzymiona ekspresja emocji”
2. „Suggestibility, easily influenced by others or by circumstances” | „Podatność na sugestię, łatwo ulega wpływom innych osób bądź okoliczności”
3. „Shallow and labile affectivity” | „Płytka i labilna afektywność”
4. „Continually seeks excitement and activities in which the subject is the centre of attention” | „Nieustannie szuka wrażeń tudzież aktywności, w których podmiot jest w centrum uwagi”
5. „Inappropriately seductive in appearance or behaviour” | „Niestosownie uwodzicielski w wyglądzie lub zachowaniu”
6. „Overly concerned with physical attractiveness” | „Nadmiernie zatroskany o atrakcyjność fizyczną”
„Comments: Egocentricity, self-indulgence, continuous longing for appreciation, lack of consideration for others, feelings that are easily hurt, and persistent manipulative behaviour complete the clinical picture, but are not required for the diagnosis” | „Komentarz: Egocentryzm, samopobłażliwość, ciągła tęsknota za aprobatą, niezważanie na innych ludzi, łatwe do zranienia uczucia i uporczywe zachowanie manipulacyjne uzupełniają obraz kliniczny, ale nie są wymagane do diagnozy”


Atencyjna bestia

Według dr. Todda L. Grandego, osobowość histrioniczna to utrwalony wzorzec przesadnej ekspresji emocjonalnej związanej z silną potrzebą zwrócenia na siebie uwagi potencjalnych obserwatorów. Jednostka z F60.4 zazwyczaj pragnie wyglądać w sposób przykuwający wzrok, a jej odpowiedzi na bodźce zewnętrzne jawią się otoczeniu jako hałaśliwe, widowiskowe i sztuczne do bólu (np. zbyt szybko wygasające, zwłaszcza w obliczu wyraźnej obojętności świadków). Istotnie, spektakularne reakcje histrionika są nie tylko nieadekwatne do sytuacji, lecz także nieproporcjonalne w stosunku do faktycznie doznawanych przezeń uczuć. Człowiek dotknięty HPD gorączkowo zabiega o cudze zainteresowanie, ponieważ bycie „niewidzialnym” i „niesłyszalnym” to – w jego mentalności – największe z możliwych nieszczęść. Zdecydowanie woli on rolę karykatury samego siebie niż anonimowej postaci ginącej w tłumie. Jednym z głównych narzędzi, jakimi posługuje się histrionik w celu zostania dostrzeżonym, jest wyzywająca albo wręcz wulgarna seksualność. Osobnik z F60.4 uwielbia flirtować i łamać konwenanse, pozwala więc sobie na bezpruderyjne i prowokacyjne zachowanie w rozmaitych kontekstach społecznych. Gdyby tego typu ekscesy miały miejsce wyłącznie na prywatkach i w nocnych klubach, raczej nie byłoby jeszcze mowy o jaskrawym problemie behawioralnym. Niestety, pacjent cierpiący na HPD potrafi być zalotny/obsceniczny również w okolicznościach, kiedy takie wybryki są powszechnie uznawane za niemoralne lub niedozwolone (w pracy, w kościele, na rozdaniu dyplomów, na uroczystości państwowej).


Gadanie po próżnicy

Dr Todd Grande zauważa, że jednostki histrioniczne lubią mówić dużo i bez sensu. Może się to przejawiać zuchwałym dołączaniem do trwających dyskusji i dorzucaniem swoich „trzech groszy” jeszcze przed zrozumieniem, o co tak naprawdę toczy się spór. Znaczna część histrioników używa specyficznego, impresjonistycznego języka: barwnego, mglistego, nastawionego na odmalowanie subiektywnych wrażeń i całkowicie pozbawionego szczegółów. Osobnicy dotknięci F60.4 są dobrzy w wypowiadaniu wielkich, nacechowanych emocjonalnie słów, ale beznadziejni w precyzowaniu swoich komunikatów. Ich wielomówstwo – połączone z generalną egzaltacją oraz ryzykowną podatnością na sugestię – niejednokrotnie przyjmuje formę mocnych, acz nieuzasadnionych opinii na różne tematy. Pacjent z HPD jest człowiekiem spontanicznym, otwartym, ekstrawertycznym, a zarazem ufnym i naiwnym w kontaktach z obcymi ludźmi. Często wystarczy jedna, satysfakcjonująca rozmowa albo luźna, kilkudniowa znajomość, żeby histrionik uznał kogoś za swojego przyjaciela lub partnera romantycznego. Łatwowierność taka może doprowadzić chorego do zguby, a w najlepszym wypadku – skończyć się syndromem „złamanego serca”. Jednostki histrioniczne nie zawsze są darzone sympatią. Czasem zrażają do siebie bliźnich swoją nachalnością tudzież ekspansywną wylewnością (także w miejscach publicznych i wobec słabo znanych osób!). Ludzie cierpiący na F60.4 bywają ponadto świadomymi bądź nieświadomymi manipulantami. U niektórych z nich rozwijają się zaburzenia somatoformiczne lub konwersyjne, dawniej zwane histerycznymi[2].


Towarzystwo wzajemnej adoracji

Tracey Marks, MD (afroamerykańska lekarka psychiatra z miasta Atlanta w południowo-wschodnim stanie Georgia, właścicielka popularnonaukowego wideobloga o zdrowiu psychicznym YouTube.com/c/DrTraceyMarks) podaje nam jeszcze więcej przykładów zachowań typowych dla osób z Histrionic Personality Disorder. Okazuje się, że człowiek obciążony tą anomalią umysłową może mieć nawyk „koloryzowania” swoich opowieści w imię uczynienia ich ciekawszymi dla odbiorców. Takie balansowanie na granicy prawdy i kłamstwa nie zawsze jest jednak wykalkulowanym, nastawionym na konkretne zyski oszustwem. O wiele częściej ma ono charakter odruchowej konfabulacji, z której sam konfabulant niezupełnie zdaje sobie sprawę. Pacjent histrioniczny chętnie podejmuje próby zdobycia cudzych względów metodą schlebiania lub samobiczowania. Może bowiem zakładać, że „kupiony” słuchacz zrewanżuje mu się upragnionymi komplementami bądź słowami otuchy. Irytującą przywarą histrionika jest szybkie spoufalanie się z nowo poznanymi ludźmi. Osobnik posiadający tę wadę wcześnie skraca dystans dzielący go od drugiego człowieka, ponieważ sądzi, iż zdążył nawiązać z nim więź emocjonalną. Samowolne przechodzenie z kimś na „ty”, określanie rozmówcy pieszczotliwymi zwrotami… Chyba nie trzeba tłumaczyć, że czasem bywa to odczytywane jako przejaw braku szacunku do interlokutora! Niestety, pacjent z F60.4 zwykle nie przyjmuje do siebie żadnej krytyki, a już na pewno nie wyciąga z niej konstruktywnych wniosków. Gdy otrzymuje od bliźniego negatywny feedback, po prostu robi z siebie sponiewieraną ofiarę.


Dlaczego dzwon głośny?

Ashley Berges, Certified Life Coach (specjalistka ds. rozwoju osobistego, Teksanka z Dallas, pisarka, spikerka radiowa, gospodyni poradnikowego kanału YouTube.com/c/AshleyBergesPerspectives) wyjaśnia, że nienaturalne zachowanie histrioników wynika z gnębiącego ich braku poczucia własnej wartości. Jednostka cierpiąca na HPD nigdy nie wypracowała w sobie przekonania, iż w każdym momencie życia jest pełnoprawną i godną uwagi istotą ludzką. Z powodu tego deficytu nie może ona czerpać samopotwierdzenia ze swojego wnętrza. Cóż więc czyni? Konsekwentnie szuka walidacji na zewnątrz, u innych ludzi. Tylko oni – poprzez niebycie obojętnymi – pozwalają jej wierzyć, że może zostać dostrzeżona i zapamiętana. Człowiek z F60.4 uzależnia swoje „być albo nie być” od przyglądającej mu się publiczności. Teatralne zagrania, jakie prezentuje na każdym kroku, służą zabawianiu i wzruszaniu zgromadzonych widzów. Histrionik nie zagłębia się w to, co naprawdę czuje. Zamiast wsłuchiwać się we własne serce, bacznie obserwuje reakcje gapiów i dostosowuje do nich swój bieżący behawior. Ten dziwaczny celebrytyzm wcale nie przynosi mu ukojenia. Owszem, pacjent histrioniczny skutecznie rzuca się w oczy, ale nie jest pozytywnie oceniany przez swoją umiłowaną publikę. Dorośli ludzie nie są przecież bezkrytyczną masą. Prędzej czy później uzmysławiają sobie, że mają do czynienia z osobą płytką i sztuczną. Moim zdaniem, fenomen histrionizmu można podsumować puentą moralistycznej bajki „Mądry i głupi” Ignacego Krasickiego: „Wiesz, dlaczego dzwon głośny? Bo wewnątrz jest próżny”[3].


HPD a BPD

David DeMars, Certified Community Coach (licencjonowany doradca życiowy z Las Vegas w stanie Nevada, inicjator edukacyjnego projektu YouTube.com/c/CNXGCrazyNarcissistXGirlfriend) twierdzi, że Histrionic Personality Disorder pod wieloma względami przypomina Borderline Personality Disorder[4]. Na szczęście, istnieje subtelny drobiazg pozwalający ekspertom rozgraniczyć HPD i BPD. Otóż człowiek histrioniczny oczekuje zainteresowania od wszystkich ludzi, których spotyka na swojej drodze. Pacjent z Borderline PD domaga się zaś ciągłej uwagi tylko od jednego, chorobliwie uwielbianego „wybrańca” (ewentualnie od garstki wyselekcjonowanych osób, które można policzyć na palcach jednej ręki). Poza tym, borderowiec wcale nie musi lubić natrętnych spojrzeń, jakie nieraz na siebie ściąga swoim porywczym usposobieniem. Czujność przypadkowych świadków może go wręcz przerażać. Z badań, do których dotarł coach DeMars, wynika, że aż 2/3 histrioników posiada cechy charakteru należące do kręgu osobowości dyssocjalnej/antyspołecznej (Dissocial/Antisocial Personality Disorder – ASPD, F60.2). Krótko mówiąc, ponad połowa ludzi dotkniętych F60.4 ma w sobie coś z socjopaty. Niektóre „czarne owce” mogą nawet BYĆ klinicznymi socjopatami (pamiętajmy, iż do spektrum socjopatii zaliczają się m.in. psychopaci, czyli osobnicy z pewnym wrodzonym defektem neurologicznym. Uwaga: dr Todd L. Grande podkreśla, że tylko niewielka część socjopatów cierpi na pierwotną psychopatię!). Według Davida DeMarsa, histrioniczny socjopata może być trudny do odróżnienia od pospolitego borderowca.


HPD a NPD

Richard Grannon, NLP Master Practitioner (brytyjski absolwent psychologii, coach, instruktor neurolingwistycznego programowania, założyciel wideobloga YouTube.com/c/RICHARDGRANNON) opowiada, że przez długi czas uznawał Histrionic Personality Disorder za zbędną kategorię diagnostyczną świadczącą wyłącznie o skłonności naukowców do mnożenia bytów ponad miarę. Dziś jednak wierzy, iż F60.4 naprawdę istnieje i nie jest tylko – jak wcześniej mniemał – podtypem osobowości narcystycznej (Narcissistic Personality Disorder). Skąd ta zmiana przekonań? Stąd, że sam spotkał kilka dam będących ucieleśnieniami czystego histrionizmu… Pierwsza różnica między HPD a NPD polega na tym, że osoba histrioniczna potrafi epatować seksapilem w sposób przekraczający granice dobrego smaku. Jest to zachowanie tak ostentacyjne, iż trudno je pomylić z czymkolwiek innym. Drugi symptom, który wydaje się bardziej histrioniczny niż narcystyczny, to plecenie, co ślina na język przyniesie. Człowiek obarczony F60.4 może wygłaszać zaskakujące komentarze polityczne, a potem zupełnie nie pamiętać swoich rzucanych na wiatr słów. Cóż, takie są skutki bezmyślnego „kłapania dziobem” pomimo braku wyrobionych poglądów na poruszane tematy! Ważną rozbieżnością między Histrionic PD a Narcissistic PD jest stosunek do przypadkowych gapiów. Tylko histrionikowi zależy na tym, żeby wszyscy się nim zajmowali jak małym dzieckiem. Oczywiście, narcyz łaknie i pragnie cudzego podziwu (tudzież posłuchu). Ale to wcale nie oznacza, iż w każdej chwili chce być adorowany przez swoich służalczych klakierów.


Mistrzowie dramatu

Elena Poskochinova, MD (rosyjska lekarka psychiatra z kwalifikacjami psychiatry sądowego, długoletnia pracownica kilku ośrodków leczniczych w Zimbabwe oraz twórczyni prywatnego kanału YouTube.com/c/DrPoskoChannel) podziela opinię, wedle której histrionizm jest podobny do narcyzmu, aczkolwiek całkowicie od niego odrębny. Specjalistka żywi również przekonanie, że F60.4 to syndrom szeroko rozpowszechniony w ogólnej populacji, zwłaszcza wśród przedstawicielek płci pięknej. Statystyki potwierdzają zresztą, iż HPD częściej diagnozuje się u kobiet, a NPD – u mężczyzn. Zdaniem dr Poskochinovej, ludzie histrioniczni są chwiejni emocjonalnie i mają problem z niestabilnym obrazem własnego „ja”. Kompleks ten zmusza ich do nieustannego szukania aprobaty ze strony najbliższego otoczenia. Pacjent dotknięty Histrionic PD czuje się bezpiecznie tylko wówczas, gdy otrzymuje od bliźnich sygnały braku obojętności. Aby sprowokować te sygnały, stosuje różnorodne sztuczki, łącznie z urządzaniem „scen” godnych rozhisteryzowanego przedszkolaka (samodramatyzacja!). Medycyna zna liczne przypadki histrioników, którzy popełniali sfingowane – celowo nieudane – próby samobójcze, żeby zwrócić na siebie uwagę członków rodzin albo partnerów romantycznych. Dr Elena Poskochinova deklaruje, że nigdy w swojej karierze lekarskiej nie zetknęła się z obecnością ciężkiej depresji u człowieka histrionicznego. Owszem, zdarzały się kazusy lekkiego i umiarkowanego obniżenia nastroju. Nie było jednak stanów ekstremalnych, które wiązałyby się z autentycznym pragnieniem odebrania sobie życia.


Kobieca psychopatia?

Rozważmy teraz ciekawą teorię dotyczącą pierwotnych (urodzonych „bez piątej klepki”) psychopatów. Zakłada ona, że u psychopatycznych panów bardzo często rozwija się Antisocial Personality Disorder, a u psychopatycznych pań – Histrionic Personality Disorder. Czy socjopatia (wtórna psychopatia, osobowość dyssocjalna/antyspołeczna) i histrionizm to dwie różne drogi, którymi ludzie-drapieżcy mogą dążyć do zbliżonych celów? Merle E. Hamburger, PhD, Scott O. Lilienfeld, PhD i Matthew Hogben, MA („Psychopathy, gender, and gender roles: Implications for antisocial and histrionic personality disorders” – „Journal of Personality Disorders” 1996, GuilfordJournals.com/loi/pedi) odpowiadają na to pytanie twierdząco. Wymienieni autorzy przeprowadzili badanie na grupie 90 studentów i 90 studentek jankeskiego college’u („180 undergraduates”), którzy zostali poproszeni o wypełnienie kilku testów psychologicznych. Sami naukowcy mieli do dyspozycji następujące skale pomiaru: PPI (poziom psychopatii), ASPMMPI i ASPPDQ (poziom ASPD), HPMMPI i HPPDQ (poziom HPD), BSRIMAS i BSRIFEM (stopień męskości, kobiecości, bezpłciowości i androgynii), HMI i HFS (stopień „hipermęskości” u mężczyzn i „hiperkobiecości” u kobiet) oraz MCSD (stopień konformizmu względem norm społecznych). Analiza kwestionariuszy wykazała, że u facetów mocne rysy psychopatyczne zazwyczaj idą w parze z wysokim natężeniem cech ASPD, a u facetek – z wysokim natężeniem cech HPD. Odmienne kierunki rozwoju psychopatów i psychopatek nie mają zbyt wiele wspólnego z oddziaływaniem czynników socjokulturowych.


Aktorzy z Atlanty

Istnieją jednak raporty podważające legendę o pokrewieństwie histrionizmu z psychopatią. Ellison M. Cale, MA i Scott O. Lilienfeld, PhD („Histrionic Personality Disorder and Antisocial Personality Disorder: Sex-Differentiated Manifestations of Psychopathy?” – „Journal of Personality Disorders” 2002, GuilfordJournals.com/loi/pedi) zrealizowali eksperyment z udziałem 39 panów i 36 pań trudniących się aktorstwem teatralnym na obszarze metropolitalnym Atlanty (Georgia, Stany Zjednoczone). Wybór tak niezwykłej grupy zawodowej wynikał z zaufania doniesieniom, według których w środowiskach aktorskich tendencje psychopatyczne, socjopatyczne i histrioniczne są częstsze niż w ogólnej populacji[5]. Do udziału w przedsięwzięciu zaangażowano także przyjaciół aktorów: 47 mężczyzn, 58 kobiet i 3 osoby nieujawniające swojej płci. Zadaniem tych ludzi było wypełnienie ankiety dotyczącej cech charakteru znajomych uczestników projektu. Aktorzy rozwiązywali testy psychologiczne oraz wykonywali proste polecenia na komputerze. Co wyszło z tego ambitnego badania? Okazało się, że elementem łączącym HPD z ASPD wcale nie musi być psychopatia, tylko impulsywność i odhamowanie typowe dla wszystkich zaburzeń osobowości z klastra „B” DSM. Niewiastom postrzeganym jako psychopatki chętniej przypisuje się atrybuty histrionizmu aniżeli ich męskim odpowiednikom. Histrionicy – płci obojga – nie widzą u siebie wad dostrzeganych przez otoczenie (albo umyślnie próbują się zaprezentować w korzystnym świetle!). Również socjopaci uważają się za osobników lepszych niż w rzeczywistości.


Zdrajcy gatunku

Jack A. Palmer, PhD i Linda K. Palmer, MS („Antisocial and Histrionic Personality Disorders” – fragment książki „Evolutionary Psychology: The Ultimate Origins of Human Behavior” wydrukowanej w roku 2002, ULM.edu/~palmer) przekonują, że domniemaną dyssocjalność/antyspołeczność psychopatów i histrioniczność psychopatek można wyjaśnić na gruncie psychologii ewolucyjnej. Zgodnie z tym nurtem akademickim, ludzie dotknięci psychopatią są zdrajcami gatunku Homo sapiens, którzy posługują się podstępem w celu zdegenerowania puli genowej atakowanej populacji. Mężczyzna psychopatyczny chętnie używa swojego powierzchownego uroku osobistego, żeby uwieść i zapłodnić samicę nieświadomą jego przewrotnej natury. Kobieta psychopatyczna epatuje zaś erotyzmem oraz symuluje czułość i bezradność, aby po zajściu w ciążę wyłudzić – od samca lub altruistycznej wspólnoty – szeroko pojętą litość (opiekę, wsparcie, ułatwienia, przywileje) dla siebie tudzież swojego potomstwa. Histrioniczne psychopatki rzadko są jednak zainteresowane czynieniem zadość obowiązkom macierzyńskim. Często traktują one własne, obciążone genetycznie dzieci jak kukułcze jaja, które należy „podrzucać” normalnym członkom społeczeństwa (wyrachowane nadużywanie cudzej życzliwości!). Panowie z Antisocial PD i panie z Histrionic PD idealnie do siebie pasują. Mamy tutaj odpowiedź na pytanie, skąd się biorą uderzająco dysfunkcyjne rodziny. Przypuszczam, że taki właśnie „dom” stworzyliby Joker i Harley Quinn, gdyby – ku utrapieniu spokojnych mieszkańców Gotham City – doczekali się wspólnego przychówku[6].


Siła uprzedzeń

Maureen R. Ford, PhD i Thomas A. Widiger, PhD („Sex Bias in the Diagnosis of Histrionic and Antisocial Personality Disorders” – „Journal of Consulting and Clinical Psychology” 1989, SemanticScholar.org) donoszą, że wśród profesjonalistów zdrowia psychicznego rozpowszechnione są pewne stereotypy płciowe, które czasem prowadzą do stawiania pacjentom „naciąganych” rozpoznań. O tym, jaką diagnozę ostatecznie usłyszy człowiek zdradzający symptomy niejednoznacznej perturbacji osobowościowej, częstokroć decyduje jego płeć biologiczna. Już Richard Warner w 1978 r. udowodnił, że dokładnie ten sam opis przypadku – złożony kazus osoby o cechach HPD i ASPD – może zostać zinterpretowany jako Hysterical (Histrionic) Personality Disorder lub Antisocial Personality Disorder. Wszystko zależy od tego, czy przedstawimy opinię psychologiczną jako charakterystykę kobiety, czy mężczyzny. Jeśli analizowana postać będzie określona jako facetka, 76% klinicystów uzna jej przypadłość za osobowość histeryczną, a 22% – za osobowość dyssocjalną/antyspołeczną. Jeżeli zaś będzie określona jako facet, tylko 49% diagnostów wybierze etykietę HPD, natomiast 41% postawi rozpoznanie ASPD. Wygląda na to, że z baby łatwo jest zrobić niegroźną histeryczkę, a z chłopa – groźnego socjopatę! Maureen Ford i Thomas Widiger przeprowadzili własne badanie na grupie 354 praktykujących psychologów z USA. Eksperyment wykazał, że socjopatki (wtórne psychopatki) zbyt często są błędnie klasyfikowane jako histrioniczki. Tymczasem u histrioników płci męskiej nie zawsze dostrzega się obecność F60.4.


Zakończenie

Serdecznie dziękuję wszystkim Czytelnikom, którzy zdołali „przebrnąć” przez niniejszy artykuł! Oto lista moich wcześniejszych tekstów z dziedziny psychiatrii/psychologii klinicznej: „Schizoidia i schizoidzi. Czym jest osobowość schizoidalna?” (listopad 2019), „Anankastia i anankaści. Czym jest osobowość anankastyczna?” (grudzień-styczeń 2019/2020), „AvPD. Podtyp schizoidii czy głęboka fobia społeczna?” (luty-marzec 2020), „Paranoja i paranoicy. Czym jest osobowość paranoiczna?” (kwiecień-maj 2020), „STPD. Zaburzenie osobowości czy schizofrenia subkliniczna?” (czerwiec-lipiec 2020). Publikacje te można znaleźć na moich prywatnych blogach w zagranicznych serwisach Blogspot/Blogger, WordPress, Tumblr, LiveJournal i AlterVista (Njnowak.blogspot.com, Njnowak.wordpress.com, Njnowak.tumblr.com, Njnowak.livejournal.com, Njnowak.altervista.org).

Nie jestem ekspertem od zdrowia psychicznego, ale tematyka psychiatryczno-psychologiczna jest mi bliska z przyczyn osobistych. Tak się bowiem składa, że mam anankastyczne (obsesyjno-kompulsywne) i lękliwe (unikające) zaburzenie osobowości[7] oraz poważne zakłócenia rytmu dobowego (trudności z zasypianiem towarzyszą mi od niemowlęctwa i nie reagują na leczenie łagodnymi tabletkami ziołowymi). Tworzenie artykułów o anomaliach umysłowych pozwala mi lepiej zrozumieć siebie tudzież innych ludzi: tych atypowych i tych zupełnie normalnych. Moje oryginalne hobby stanowi również formę edukowania społeczeństwa w kwestii ważkich problemów objętych nieuzasadnioną zmową milczenia. Lubię się dowiadywać nowych rzeczy, a potem dzielić z bliźnimi świeżo przyswojoną wiedzą. Ukończyłam przecież Dziennikarstwo i Komunikację Społeczną na Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach (licencjat – BA).


Natalia Julia Nowak,
sierpień-wrzesień 2020 r.


PRZYPISY

[1] Elektroniczną kopię podręcznika DSM-II udostępniono w serwisie internetowym „Mad in America – Science, Psychiatry and Social Justice” (MadInAmerica.com/wp-content/uploads/2015/08/DSM-II.pdf). Ośmielę się zacytować podaną tam definicję osobowości histerycznej: „These behavior patterns are characterized by excitability, emotional instability, over-reactivity, and self-dramatization. This self-dramatization is always attention-seeking and often seductive, whether or not the patient is aware of its purpose. These personalities are also immature, self-centered, often vain, and usually dependent on others. This disorder must be differentiated from ‘Hysterical neurosis’ (q.v.)” | „Te wzorce zachowań charakteryzują się pobudliwością, niestabilnością emocjonalną, nadreaktywnością i samodramatyzacją. Owa samodramatyzacja jest zawsze żądna uwagi i często uwodzicielska, bez względu na to, czy pacjent ma świadomość jej przeznaczenia, czy nie. Osobowości te są również niedojrzałe, skupione na sobie, często próżne i zazwyczaj zależne od innych. To zaburzenie musi być różnicowane z ‘nerwicą histeryczną’ (zob.)”. Nie zaszkodzi napomknąć, że w DSM-II „nerwica histeryczna” – „hysterical neurosis” dzieliła się na dwa podtypy: „konwersyjny” („conversion”) i „dysocjacyjny” („dissociative”). Ten ostatni obejmował takie fenomeny, jak amnezja dysocjacyjna, fuga dysocjacyjna, osobowość mnoga (dzisiaj powiedzielibyśmy: DID – Dissociative Identity Disorder, dysocjacyjne zaburzenie tożsamości) czy somnambulizm/sennowłóctwo/lunatykowanie. Anglojęzyczna Wikipedia oznajmia, iż w czasach Sigmunda Freuda (druga połowa XIX wieku, początek XX wieku) do spektrum histerii zaliczano także przypadłości somatoformiczne, m.in. zespół Briqueta (F45.0) i globus hystericus (F45.8). U schyłku XX stulecia twórcy ICD-10 (ICD.WHO.int/browse10/2019/en) włączyli histerię do kategorii diagnostycznej „Dissociative [conversion] disorders” – „Zaburzenia dysocjacyjne [konwersyjne]” (F44).

[2] W psychiatrycznej biblii DSM-5 (Archive.org/details/diagnosticstatis0005unse) znajduje się rozdział zatytułowany „Somatic Symptom and Related Disorders” (SSRD) – „Zaburzenia z objawami somatycznymi i pokrewne”. Umieszczono w nim następujące jednostki chorobowe: Somatic Symptom Disorder (zaburzenie z objawami somatycznymi), Illness Anxiety Disorder (zaburzenie z lękiem przed chorobą), Conversion Disorder – Functional Neurological Symptom Disorder (zaburzenie konwersyjne – zaburzenie z czynnościowymi objawami neurologicznymi), Psychological Factors Affecting Other Medical Conditions (czynniki psychologiczne wpływające na inne stany medyczne), Factitious Disorder (zaburzenie pozorowane, czyli niesławny zespół Münchhausena), Other Specified Somatic Symptom and Related Disorder (inne określone SSRD), Unspecified Somatic Symptom and Related Disorder (nieokreślone SSRD). Więcej informacji o SSRD zawiera praca poglądowa „Zaburzenia pod postacią somatyczną: problematyczne zjawisko – problematyczna diagnoza” autorstwa Katarzyny Nitsch, Marcina Jabłońskiego, Jerzego Samochowca i Jacka Kurpisza („Psychiatria” 2015, Journals.viamedica.pl/psychiatria). Uwaga! W księdze ICD-10 (ICD.WHO.int/browse10/2019/en) konwersja histeryczna uchodzi za patologię dysocjacyjną (F44), nie zaś somatoformiczną (F45)! Oto kilka przydatnych kodów do samodzielnego sprawdzenia: F44.4 – dysocjacyjne zaburzenia ruchu, F44.5 – dysocjacyjne konwulsje, F44.6 – dysocjacyjne znieczulenie i utrata zmysłów, F44.7 – mieszane zaburzenia dysocjacyjne [konwersyjne]. Podręcznik DSM-5 utożsamia te cztery aberracje z konceptem Conversion Disorder zawartym w rozdziale „Somatic Symptom and Related Disorders”.

[3] Cyt. za: wirtualna biblioteka „Wolne Lektury” fundacji Nowoczesna Polska (WolneLektury.pl/katalog/lektura/madry-i-glupi.html).

[4] W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 (WHO.int/classifications/icd/en/GRNBOOK.pdf) Borderline Personality Disorder figuruje jako „Emotionally Unstable Personality Disorder – borderline type” (osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline, F60.31). Istnieje także „okrojona” wersja tego konstruktu znana pod nazwą „Emotionally Unstable Personality Disorder – impulsive type” (osobowość chwiejna emocjonalnie typu impulsywnego, F60.30). Kod F60.3 odnosi się do całego pojęcia EUPD, a w Stanach Zjednoczonych jest on równoważny z kategorią Borderline Personality Disorder (ICD.codes/icd10cm/F603) uwzględnioną w podręczniku DSM-5. Amerykańscy specjaliści nie używają etykiety „EUPD – impulsive type”. Za Oceanem Atlantyckim niepodzielnie króluje BPD (F60.3 jako całość, pełna wersja EUPD).

[5] Jeśli wierzyć polskojęzycznej Wikipedii, angielski wyraz „histrionic” („aktorski”, „nieszczery”) pochodzi od łacińskiego słowa „histrio” – „aktor”. Człowiek histrioniczny to przecież aktorzyna, komediant regularnie odgrywający scenki przed publicznością! Jak mówi dr T.L. Grande, sławnym mordercą (psychopatą/socjopatą?) podejrzewanym o Histrionic Personality Disorder jest gejowski „aktor” porno Luka Magnotta z Kanady (ur. 1982). W maju 2012 r. mężczyzna ten zadźgał i poćwiartował chińskiego studenta o nazwisku Jun Lin. Prawdopodobnie Kanadyjczyk dopuścił się również aktów kanibalizmu i nekrofilii (źródło: Murderpedia.org/male.M/m/magnotta-luka.htm).

[6] Joker – zbrodniczy antagonista Batmana, upiorny klaun słynący z wyjątkowo okrutnych „żartów”. Harleen Quinzel ps. „Harley Quinn” – kochanka i adiutantka Jokera, młoda lekarka psychiatra sprowadzona na złą drogę przez swojego demonicznego oblubieńca (niegdysiejszego pacjenta, z którym lekkomyślnie się spoufaliła. Czyżby hybristofilia, zboczenie seksualne na punkcie przestępców?!). Zdaniem amerykańskiej psycholog społecznej Wind Goodfriend, PhD („Mad Love: Personality Disorders in Harley Quinn & the Joker”, PsychologyToday.com/us/blog/psychologist-the-movies), Joker… ten tradycyjny, komiksowy… ujawnia cechy modelowego psychopaty spełniającego kryteria diagnostyczne Antisocial Personality Disorder. Harley Quinn pasuje natomiast do opisu Histrionic Personality Disorder, ale nie można u niej rozpoznać prawdziwego ASPD. „Cały jej związek z Jokerem bazuje na ‘arlekinowej’ garderobie, podatności na jego manipulację i niemal natychmiastowym ‘zakochaniu się’ w nim. Jej głos (przynajmniej w serialu animowanym o Batmanie) jest piskliwy i niedojrzały, podobnie jak jej język” – odnotowuje dr Goodfriend. Wypada wiedzieć, że w anglojęzycznej Wikipedii istnieje kategoria „Histrionic personality disorder in fiction”, czyli „Histrioniczne zaburzenie osobowości w fikcji” (En.wikipedia.org/wiki/Category:Histrionic_personality_disorder_in_fiction). Przyporządkowano do niej m.in. artykuł o Harley Quinn. W 2018 r. Lee Miller i Michele Lee opublikowali e-book zatytułowany „Dating Harley Quinn: My 3 Years With A Female Narcissist”, co w wolnym tłumaczeniu znaczy „Randkując z Harley Quinn: moje 3 lata z żeńskim narcyzem”. Na okładce książki widnieją jednak słowa „Dating Harley Quinn. Female Histrionic Narcissist” – „Randkując z Harley Quinn. Żeński histrioniczny narcyz” (Scribd.com/author/419202471/Lee-Miller). A’ propos idei „wspólnego przychówku” Jokera i jego szalonej adiutantki… Z anglojęzycznych witryn internetowych dowiedziałam się, iż w jednej z niekanonicznych serii komiksowych („Injustice: Gods Among Us” 2013-2016) Harley potajemnie urodziła Jokerowi córkę, ale oddała ją na wychowanie swojej siostrze Delii. Upiorny klaun nigdy nie został poinformowany o narodzinach małej Lucy (Injustice.fandom.com/wiki/Lucy).

[7] Anankastic/Obsessive-Compulsive Personality Disorder (OCPD, F60.5) i Anxious/Avoidant Personality Disorder (AvPD, F60.6). Posiadam też subkliniczne cechy schizoidalne, zależne, narcystyczne i „depresyjne” (Depressive/Melancholic Personality Disorder – nieoficjalna etykieta diagnostyczna, koncept przypominający skrzyżowanie AvPD z dystymią). O moich dolegliwościach natury nerwicowej (natręctwach, socjofobii, agorafobii) nawet nie warto wspominać, gdyż stanowią one swoiste „przedłużenia” Anankastic PD i Anxious PD.



A-N-E-K-S
Zespół Münchhausena

Myślę, że nie przesadzę, jeśli stwierdzę, iż osoby histrioniczne są szczególnie zagrożone tzw. zespołem Münchhausena (zaburzeniem pozorowanym – Factitious Disorder). W amerykańskim podręczniku diagnostyczno-statystycznym DSM-5 schorzenie to jest zaliczane do zaburzeń somatoformicznych. Międzynarodowa klasyfikacja chorób ICD-10 uznaje je natomiast za jedno z zaburzeń zachowania ludzi dorosłych (F68.1).

„Najogólniej mówiąc, zespół Münchhausena polega na tym, że pacjent – celowo i świadomie – wywołuje u siebie objawy chorobowe po to, aby zostać otoczonym opieką medyczną. (…) Objawy prowokowane są w celu uzyskania zainteresowania i opieki personelu medycznego. (…) Pacjenci z zespołem Münchhausena mogą prezentować bardzo różnego typu odchylenia. Zdarza się np., że zgłaszają się oni do lekarza z objawami krwawienia z górnego odcinka przewodu pokarmowego, a tak naprawdę może to wynikać z tego, że wywołali oni u siebie krwawienie z nosa czy też spożyli zwierzęcą krew, którą później – po sprowokowaniu – zwymiotowali. (…) Zdarza się również i tak, że pacjent celowo doprowadza do zakażenia istniejących u niego ran. Osoba z zespołem Münchhausena może i zażywać zupełnie nieodpowiednie dla niej leki, co doprowadzi do wystąpienia różnych problemów zdrowotnych. (…) Typowo podawane przez osoby z zespołem Münchhausena objawy dotyczą różnych zaburzeń somatycznych, zdarza się jednak i tak, że pacjent zgłasza problemy natury psychiatrycznej, np. podaje, że widzi on nietypowe rzeczy czy też skarży się na to, że słyszy jakieś głosy” – pisze lek. Tomasz Nęcki na stronie internetowej Psychiatria.pl (Medforum, Edukacja i Media Medyczne).

Wyjątkowo niebezpieczną odmianą Factitious Disorder jest zastępczy/przeniesiony zespół Münchhausena (MSbP – Munchausen Syndrome by Proxy, FDIA – Factitious Disorder Imposed on Another). Co wiadomo o tej mrożącej krew w żyłach psychopatologii?

„W przypadku przeniesionego zespołu Münchhausena fabrykowane objawy nie dotyczą osoby, która to robi, lecz osoby zależnej, przeważnie własnego dziecka. (…) W konsekwencji dziecko wymaga pomocy lekarskiej, często długotrwałej hospitalizacji, a rodzice otrzymują wsparcie i zainteresowanie ze strony otoczenia, w tym również personelu medycznego, z powodu choroby dziecka. (…) Rodzina dotknięta tym zaburzeniem funkcjonuje w sposób bardzo specyficzny, podobnie jak rodzina, w której jest dziecko przewlekle chore. Najczęściej objawy somatyczne u dziecka wywołuje matka, natomiast ojciec nie jest niczego świadomy. (…) W rodzinach tych funkcjonuje swoiste błędne koło, w którym to dziecko poprzez to, że jest maltretowane, staje się spoiwem i podstawą funkcjonowania rodziny. Jeżeli matka nie będzie wytwarzać objawów choroby u dziecka, to nie będzie otrzymywać wsparcia i zainteresowania, które są konieczne do pełnienia roli matki i żony. U matek maltretowanych dzieci często występują zaburzenia osobowości” – wyjaśnia mgr Marzena Zubała w artykule „Przeniesiony zespół Münchhausena” („Niebieska Linia” 2014, NiebieskaLinia.pl/pismo).

O swoich bolesnych doświadczeniach związanych z zastępczym/przeniesionym ZM wspominał raper Eminem w utworze „Cleanin’ Out My Closet” (album studyjny „The Eminem Show”, czerwiec 2002):

„Ofiara zespołu Münchhausena.
Przez całe życie kazano mi wierzyć,
że byłem chory, choć nie byłem. (…)
Czy to nie dlatego
wydałaś dla mnie tę płytę, mamuniu?
Żebyś mogła usprawiedliwić sposób,
w jaki mnie traktowałaś, mamuniu? (…)
Zrozum, najbardziej rani mnie to,
że nie chcesz się przyznać do błędu. (…)
Ty samolubna suko,
obyś spłonęła w piekle za tej gnój!”

Badania wykazują, iż 97,6% osób cierpiących na Munchausen Syndrome by Proxy (Factitious Disorder Imposed on Another) to przedstawicielki płci słabej. Niemal zawsze (95,6%) kobiety te są matkami swoich bezbronnych ofiar. 75,8% sprawców „medycznej przemocy wobec dzieci” oficjalnie żyje w małżeństwie, a 45,6% kształciło się kiedyś w zawodzie związanym z służbą zdrowia. Nosiciele zastępczego/przeniesionego ZM nierzadko mają także inne problemy psychiczne. Najczęściej rozpoznaje się u nich klasyczny, autoagresywny zespół Münchhausena (30,9%), zaburzenia osobowości (18,6%) bądź depresję (14,2%). Źródło danych statystycznych: Gregory Yates, MA i Christopher Bass, MD – „The perpetrators of medical child abuse (Munchausen Syndrome by Proxy) – A systematic review of 796 cases” („Child Abuse & Neglect” 2017, ScienceDirect.com/journal/child-abuse-and-neglect).

Wielu Internautów spekuluje, że do niewiast dotkniętych MSbP (FDIA) mogła należeć jankeska oszustka Clauddine „Dee Dee” Blanchard z d. Pitre, która ostatecznie (14 czerwca 2015 r.) została zamordowana przez swoją córkę Gypsy Rose Blanchard i jej chłopaka Nicholasa Paula Godejohna. Historię tę dokładnie omówiła warszawska jutuberka Karolina Anna (YouTube.com/channel/UCxSDfGauduMv1ezbRVRWvCA) w swoim 23-minutowym filmiku z cyklu „Zagadki Kryminalne” (odcinek zamieszczony 8 listopada 2018 r.).

 

Licencjonowane artykuły dostarcza Artelis.pl.

Jak wygląda życie osób dotkniętych osobowością Borderline?

Osobowość chwiejna emocjonalnie typu borderline jest zaburzeniem, które dotyka 1-2% . Jest to inaczej osobowość z pogranicza psychoz, nerwic i chorób afektywnych. Osoby nią dotknięte mają ogromny problem z emocjami, ponieważ popadają w różne skrajności. Przy tym zaburzeniu dominuje stałe poczucie pustki wewnętrznej, czyli brak sensu w życiu.

Wiele osób zmagających się z borderline ma bardzo bogatą w przykre przeżycia przeszłość, ponieważ jest to jeden z prekursorów, który prowadzi do rozwoju tego zaburzenia. Już w okresie dzieciństwa po wczesną dorosłość kształtują się niepożądane cechy charakteru,co wiąże się przeważnie z zaniedbywaniem przez rodzinę bądź też molestowaniem seksualnym, co wywiera negatywny wpływ na życie osobiste także w okresie dorosłości. Tacy ludzie bez przerwy mają poczucie iż żyją na krawędzi, przejawiając nawet niejednokrotnie objawy psychotyczne, zbliżone do psychozy, chociaż są też i tacy, którzy żyją w nerwicy mając np. zaburzenia obsesyjno- kompulsywne, albo nerwicę konwersyjną( histeryczną), gdzie ta druga wiąże się z ogromnym stresem, negatywnie wpływającym na procesy psychiczne. Wiele osób z borderline przechodzi dysocjację, czyli tzw. rozdzielenie, które polega na tym, że ciało jak i wszystkie procesy psychiczne, jak pamięć, myślenie, kojarzenie nie są ze sobą odpowiednio zintegrowane, czyli nie współgrają ze sobą. Dochodzi wówczas do derealizacji, czyli poczucia odrealnienia, odseparowania się od prawdziwej rzeczywistości, albo też i depersonalizacji, czyli wrażenia oderwania od swojej własnej osoby.

Niejednokrotnie u tych pacjentów występuje autoagresja, bądź agresja słowna, czyny o charakterze potencjalnie karalnym jak np. bójki, gdzie musi interweniować Policja. Osoby takie nie mają łatwego życia bo bardzo często nie mogą odnaleźć swojego „ego” co wywołuje ogromne trudności jeśli chodzi o samookreślenie się, a co za tym idzie nie wiedzą kim są, jaki mają cel w swoim życiu.

Odnotowuje się także wiele przypadków prób samobójczych, które przeważnie są „wołaniem o pomoc”, ponieważ osoby z borderline nie potrafią poradzić sobie z ogromnym napięciem emocjonalnym, które stale im towarzyszy w życiu.

Na chwilę obecną istnieją metody leczenia osobowości borderline, ale jest ona wielokierunkowa, skupiona przede wszystkim na psychoterapii poznawczo-behawioralnej, terapii schematów, terapiach grupowych z osobami dotkniętymi tym samym zaburzeniem. Niejednokrotnie osoby takie mają włączane leczenie farmakologiczne, które częściowo pomaga obniżyć poziom napięcia, lęku, czy też zmniejszyć objawy wytwórcze( psychotyczne), takie jak omamy, czy urojenia. Nie można zapomnieć też o tym, że większość osób z borderline ma problemy z kontrolowaniem afektu. Dlatego też może dochodzić do wybuchu silnej złości i agresji.

Ludzie dotknięci tym zaburzeniem, trafiają na krótki czas do szpitala psychiatrycznego aby uzyskać specjalistyczne wsparcie.

Osobowość borderline nie wyklucza jednak z życia społecznego, chociaż mogą występować okresy izolacji od świata zewnętrznego ze względu na przemijające epizody depresji, gdzie nie ma się ochoty na bliskie kontakty z ludźmi. Jednak po przeminięciu tego stanu powraca się do względnie normalnego życia, do tak zwanej „niestabilnej stabilności”, co właśnie charakteryzuje całe zaburzenie borderline, czyli osobowość z pogranicza. Istnieje wiele prymitywnych mechanizmów obronnych, które obniżają poczucie silnego, negatywnego stresu. Jednym z nich jest rozszczepienie, polegające na tym, że widząc wszystko w czarno-białych barwach nie ma odpowiedniego zintegrowania aspektów, czyli dobrych i złych, przy równoczesnym braku odczuwania spójności z obu stron. Innymi słowy polega to na tym, że jedną osobę możemy idealizować albo też widzieć ją w zupełnie negatywnym świetle. Chociaż osobowość borderline jest trudnym zaburzeniem to istnieje szansa na to aby takie osoby mogły normalnie funkcjonować pod warunkiem, że będą miały odpowiednią motywację do zmiany na lepsze.

Licencjonowane artykuły dostarcza Artelis.pl.

STPD. Zaburzenie osobowości czy schizofrenia subkliniczna?

Osobowość schizotypowa intrygowała psychiatrów już w czasach Kraepelina i Bleulera. Do dziś jednak nie wiadomo, czym tak naprawdę jest to przewlekłe zaburzenie z pogranicza psychozy.

„Od lat dziecinnych zawsze byłem
Inny niż wszyscy – i patrzyłem
Nie tam, gdzie wszyscy – miałem swoje,
Nieznane innym smutków zdroje –
I nie czerpałem z ich krynicy
Uczuć – nie tak, jak śmiertelnicy
Radością tchnąłem i zapałem –
A co kochałem – sam kochałem –
To wtedy – nim w burzliwe życie
Zdążyłem wejść – powstała skrycie
Z dna wszelkich złych i dobrych dążeń
Ta tajemnica, co mnie wiąże –
Ze strumienia lub potoku –
Z urwistego góry stoku –
Z kręgu słońca, gdy w jesieni
Blednie złoty blask promieni –
Z błyskawicy ostrym końcem
Drzewo obok mnie rażącej –
Z burzy, grzmotów, ziemi drżenia –
Z chmury – która u sklepienia
Niebieskiego zawieszona –
Miała dla mnie kształt demona…”

Edgar Allan Poe – „W samotności” (1829)
[tłum. Wojciech Usakiewicz,
cyt. za: BibliotekaZSOiZ.blogspot.com]



Schizotypal (Personality) Disorder

Zaburzenie psychiczne, któremu poświęcam niniejszy artykuł, jest zjawiskiem nad wyraz tajemniczym. W amerykańskim podręczniku diagnostyczno-statystycznym DSM-5 (2013) nosi ono nazwę Schizotypal Personality Disorder – „schizotypowe zaburzenie osobowości”. Konstrukt STPD należy do klastra „A” obejmującego trzy „dziwaczne” i „ekscentryczne” skrzywienia charakteru (Paranoid PD, Schizoid PD i Schizotypal PD). W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 (lata 90. XX wieku) nie występuje kategoria „schizotypowe zaburzenie osobowości”. Figuruje za to Schizotypal Disorder – „zaburzenie schizotypowe” opisane w sekcji dotyczącej schizofrenii i innych psychoz. O ile w ICD-10 osobowość paranoiczna ma kod F60.0, a osobowość schizoidalna – F60.1, o tyle zaburzenie schizotypowe („zaburzenie typu schizofrenii”) zostało opatrzone kodem F21. Schizotypia jest tam wręcz zrównywana ze schizofrenią (F20) i zespołem schizoafektywnym (F25). Autorzy księgi DSM-5 podają, że STPD „zaczyna się we wczesnej dorosłości i pozostaje obecne w różnorodnych kontekstach” („beginning by early adulthood and present in a variety of contexts”). Tymczasem twórcy ICD-10 wcale nie twierdzą, że dojrzałe F21 zawsze rozkwita w chwili zakończenia dorastania jednostki. Tak przynajmniej rozumiem zapis, wedle którego objawy schizotypowe muszą się utrzymywać „na przestrzeni co najmniej dwóch lat”, „nieprzerwanie albo w sposób powtarzalny” („over a period of at least two years”, „either continuously or repeatedly”). Z drugiej strony, DSM-5 zawiera wzmiankę o zwiastunach STPD u osób małoletnich.


Schizotypowe zaburzenie osobowości.
Kryteria diagnostyczne DSM-5,
Archive.org/details/diagnosticstatis0005unse

1. „Ideas of reference (excluding delusions of reference)” | „Idee odniesienia (z wyłączeniem urojeń odnoszących)”
2. „Odd beliefs or magical thinking that influences behavior and is inconsistent with subcultural norms (e.g. superstitiousness, belief in clairvoyance, telepathy, or ‘sixth sense’; in children and adolescents, bizarre fantasies or preoccupations)” | „Dziwne wierzenia lub magiczne myślenie, które wpływa na zachowanie i jest niezgodne z normami subkulturowymi (np. zabobonność, wiara w jasnowidztwo, telepatię bądź ‘szósty zmysł’; u dzieci i młodzieży, kuriozalne fantazje lub przedmioty zaabsorbowania)”
3. „Unusual perceptual experiences, including bodily illusions” | „Niezwykłe doświadczenia percepcyjne, w tym iluzje cielesne”
4. „Odd thinking and speech (e.g. vague, circumstantial, metaphorical, overelaborate, or stereotyped)” | „Dziwne myślenie i mowa (np. niejasna, drobiazgowa, metaforyczna, rozwlekła lub stereotypowa)”
5. „Suspiciousness or paranoid ideation” | „Podejrzliwość lub myślenie paranoiczne”
6. „Inappropriate or constricted affect” | „Niedostosowany lub zawężony afekt”
7. „Behavior or appearance that is odd, eccentric, or peculiar” | „Zachowanie lub wygląd, który jest dziwny, ekscentryczny bądź osobliwy”
8. „Lack of close friends or confidants other than first-degree relatives” | „Brak bliskich przyjaciół czy powierników innych niż krewni pierwszego stopnia”
9. „Excessive social anxiety that does not diminish with familiarity and tends to be associated with paranoid fears rather than negative judgments about self” | „Nadmierny lęk społeczny, który nie słabnie wraz z zacieśnianiem stosunków i wydaje się związany bardziej z paranoicznymi obawami niż z negatywnymi sądami o sobie”


Zaburzenie typu schizofrenii (schizotypowe).
Kryteria diagnostyczne ICD-10,
WHO.int/classifications/icd/en/GRNBOOK.pdf

1. „Inappropriate or constricted affect, subject appears cold and aloof” | „Niedostosowany lub zawężony afekt, podmiot wygląda na osobę zimną i zdystansowaną”
2. „Behaviour or appearance which is odd, eccentric or peculiar” | „Zachowanie lub wygląd, który jest dziwny, ekscentryczny bądź osobliwy”
3. „Poor rapport with others and a tendency to social withdrawal” | „Słabe więzi z innymi i tendencja do społecznego wycofywania się”
4. „Odd beliefs or magical thinking influencing behaviour and inconsistent with subcultural norms” | „Dziwne wierzenia lub magiczne myślenie wpływające na zachowanie i niezgodne z normami subkulturowymi”
5. „Suspiciousness or paranoid ideas” | „Podejrzliwość lub myśli paranoiczne”
6. „Ruminations without inner resistance, often with dysmorphophobic, sexual or aggressive contents” | „Ruminacje bez oporu wewnętrznego, często o treściach dysmorfofobicznych, seksualnych lub agresywnych”
7. „Unusual perceptual experiences including somatosensory (bodily) or other illusions, depersonalization or derealization” | „Niezwykłe doświadczenia percepcyjne, w tym iluzje somatosensoryczne (cielesne) lub inne, depersonalizacja bądź derealizacja”
8. „Vague, circumstantial, metaphorical, over-elaborate or often stereotyped thinking, manifested by odd speech or in other ways, without gross incoherence” | „Niejasne, drobiazgowe, metaforyczne, rozwlekłe lub często stereotypowe myślenie, manifestujące się dziwną mową bądź w inny sposób, bez rażącej inkoherencji”
9. „Occasional transient quasi-psychotic episodes with intense illusions, auditory or other hallucinations and delusion-like ideas, usually occurring without external provocation” | „Sporadyczne, przemijające epizody quasi-psychotyczne z intensywnymi iluzjami, halucynacjami słuchowymi lub innymi oraz ideami podobnymi do urojeń, zazwyczaj występujące bez zewnętrznej prowokacji”


Nie z tej Ziemi

Todd L. Grande, Ph.D (profesor nadzwyczajny Wilmington University w stanie Delaware w północnych USA, gospodarz popularnego wideobloga o zdrowiu psychicznym YouTube.com/user/RioGrande51) mówi, że głównymi objawami Schizotypal Personality Disorder są aberracje zwane ideami odniesienia. Człowiek doświadczający takich idei często miewa poczucie, iż wydarzenia ze świata zewnętrznego – pozornie niezwiązane z jego życiem osobistym – mają dla niego szczególne znaczenie. Pacjent cierpiący na STPD może np. odnieść wrażenie, że ponosi odpowiedzialność za tragedię opisywaną w mediach, gdyż wywołał ją swoimi negatywnymi myślami. Odczucie takie nigdy nie przeradza się jednak w bezkrytyczną, niezachwianą, urojeniową pewność. Idee odniesienia stanowią logiczną konsekwencję wiary w możliwość „zdalnego” wpływania na realia za pośrednictwem magii, telepatii lub konszachtów z istotami nadprzyrodzonymi. Jednostka schizotypowa egzystuje w fantastycznym uniwersum, gdzie przenikanie się sfery materialnej z niematerialną jest zawsze dopuszczalnym scenariuszem. Przypisuje sobie nadnaturalne dary, takie jak świetnie rozwinięta intuicja czy wrażliwość na subtelne przejawy paranormalnej aktywności. Osobnik z STPD nie tylko łączy ze sobą odległe fakty, ale także doznaje niesamowitych zniekształceń percepcyjnych. Nie są to, oczywiście, uporczywe halucynacje psychotyczne. Raczej złudzenia i przywidzenia, kuglarskie sztuczki umysłu spowodowane siłą sugestii, a w najgorszym wypadku – krótkotrwałe omamy wzrokowe bądź słuchowe (szybko znikające duchy, ciche szepty z zaświatów).


Nawiedzeni ekscentrycy

Według dr. T.L. Grandego, sama wiara w zagadnienia z kręgu New Age nie wystarcza do diagnozy Schizotypal Personality Disorder. Osoba schizotypowa – w przeciwieństwie do umiarkowanego zwolennika okultyzmu czy parapsychologii – wydaje się całkowicie pochłonięta swoimi niekonwencjonalnymi wierzeniami. Zaabsorbowanie ezoteryką/psychotroniką wywiera destrukcyjny wpływ na wszystkie dziedziny życia takiego zapaleńca. Człowiek dotknięty STPD wyróżnia się ponadto niecodziennym wyglądem, stylem wypowiedzi i sposobem reagowania na bodźce środowiskowe. Może on oryginalnie się ubierać (np. preferować czarne stroje, nosić powłóczyste płaszcze) albo sprawiać wrażenie zaniedbanego, pozbawionego gustu etc. Komentarze schizotypa mogą być dziwne zarówno pod względem formy, jak i treści. Nigdy nie obracają się one jednak w bezsensowną „sałatkę słowną”. Wielu ludzi cierpiących na Schizotypal PD ma problem ze swoją ekspresją emocjonalną bądź jej rażącym brakiem. Niektórzy potrafią szokować niepożądanymi społecznie reakcjami, choćby wybuchami śmiechu w mało zabawnych sytuacjach. Inni cechują się płaskim afektem – wiecznie obojętną twarzą pokerzysty. Pacjent schizotypowy chętnie wybiera samotność, ponieważ czuje się niekomfortowo w towarzystwie osób spoza najbliższej rodziny. Jest nieufnym, lękliwym, aspołecznym indywidualistą. Czasem daje się ponieść niepsychotycznej paranoi (definiowanej jako przesadna czujność, podejrzliwość i ostrożność w kontaktach interpersonalnych). 30% schizotypów ostatecznie zapada na schizofrenię lub inną przewlekłą chorobę z grupy psychoz.


Za króla Ćwieczka

Kenneth S. Kendler, MD („Diagnostic Approaches to Schizotypal Personality Disorder: A Historical Perspective” – „Schizophrenia Bulletin” 1985, Academic.oup.com/SchizophreniaBulletin) odnotowuje, że fenomen medyczny, który dzisiaj nazywamy schizotypowym zaburzeniem osobowości, intrygował specjalistów już na początku XX stulecia. Kategoria diagnostyczna STPD, chociaż oficjalnie wprowadzona do użytku dopiero w 1980 r., wywodzi się z dwóch wielopokoleniowych tradycji badawczych. Pierwszą z nich są studia nad jaskrawymi ekscentryzmami, jakie często przejawiają bliscy krewni schizofreników. Drugą – kliniczne opisy przypadków przypominających schizofrenię, ale niespełniających kryteriów autentycznej psychozy. Z istnienia osób schizotypowych zdawali sobie sprawę: Emil Kraepelin (ojciec nowoczesnej klasyfikacji psychiatrycznej) oraz Eugen Bleuler (twórca chwytliwego terminu „schizofrenia”). Dr Kendler cytuje fragment ósmego wydania podręcznika psychiatrii Kraepelina (1909): „Wśród braci i sióstr pacjentów znajdujemy uderzające osobowości, przestępców, cudaczne jednostki, prostytutki, samobójców, włóczęgów, zniszczone i zrujnowane istoty ludzkie”. A oto wyimek z monografii Bleulera o psychozie schizofrenicznej (1911): „Jeśli ktoś obserwuje krewnych naszych pacjentów, często znajduje w nich osobliwości, które są jakościowo identyczne z tymi występującymi u samych pacjentów, tak że choroba wydaje się tylko ilościowym pomnożeniem anomalii widocznych u rodziców i rodzeństwa”. Podobnych spostrzeżeń dokonywali lekarze B. Gadelius i A.J. Rosanoff (1910-1911).


Dwudziestolecie międzywojenne

Jak informuje dr Kenneth S. Kendler, pierwszym autorem, który szczegółowo opisał typ charakteru predysponujący do rozwoju schizofrenii, był niemiecki psychiatra Ernst Kretschmer (późniejszy nazista – członek wspierający SS i sędzia sądów eugenicznych maczający palce w ludobójczej akcji T4). Wedle teorii Kretschmera z 1921 r., istnieją na świecie ludzie obarczeni „temperamentem schizotymicznym”. I nie ma w tym absolutnie nic złego, ponieważ schizotymia – sama w sobie – stanowi normalny wariant ludzkiego usposobienia. Problem zaczyna się dopiero wówczas, gdy cechy schizotymiczne przyjmują postać wyolbrzymioną, jaką jest „osobowość schizoidalna”. Wielu schizofreników to osoby, które już wcześniej były schizoidami albo miały schizoidów w najbliższej rodzinie… Ernst Kretschmer rozumiał schizoidię bardzo szeroko. Wyróżniał kilka typów pacjentów schizoidalnych, zróżnicowanych pod względem emocjonalności i ekspresyjności. Oto podstawowa klasyfikacja schizoidów według Kretschmera (cytuję za Kendlerem): „1. Nietowarzyscy, cisi, powściągliwi, poważni (bez poczucia humoru), ekscentryczni”, „2. Płochliwi, nieśmiali, o delikatnych uczuciach, wrażliwi, nerwowi, pobudliwi, rozmiłowani w naturze i książkach”, „3. Ustępliwi, uprzejmi, szczerzy, indyferentni, bezbarwni, małomówni”. Jak widać, kretschmerowska „schizoidia” to prawdziwy termin-parasol. Niemiecki psychiatra wrzucał do jednego worka osoby, które dziś zapewne usłyszałyby diagnozę Schizotypal Personality Disorder (typ 1), Avoidant Personality Disorder (typ 2) lub Schizoid Personality Disorder (typ 3).


Połowa XX wieku

Teorie podobne do tych proponowanych przez Ernsta Kretschmera pojawiały się również po II wojnie światowej. Dr Kenneth Kendler zwraca uwagę na dorobek węgierskiego psychoanalityka Sandora Rado, który w 1953 r. posłużył się pojęciem „schizotypu” – „psychodynamicznej ekspresji schizofrenicznego genotypu”. Zgodnie z koncepcją Rado, ludzie schizotypowi (obciążeni genetycznie, zagrożeni schizofrenią) cechują się dwiema poważnymi wadami umysłowymi. Pierwszą z nich jest anhedonia, czyli upośledzona zdolność do odczuwania jakiejkolwiek przyjemności. Drugą – specyficzne zaburzenia świadomości własnego ciała. Zdaniem węgierskiego psychoanalityka, niepokojące symptomy dostrzegalne u pacjentów schizotypowych są tylko zewnętrznymi manifestacjami tych wrodzonych deficytów. Sandor Rado wymieniał wiele oznak „schizofrenicznego genotypu”, m.in. nadwrażliwość na odtrącenie, trudności w budowaniu więzi międzyludzkich, chroniczny gniew, zakłócenia kognitywne związane z niską odpornością na stres. W 1962 r. zabłysnął kolejny badacz przyczyn schizofrenii: amerykański psycholog kliniczny Paul E. Meehl. Stwierdził on, że niektórzy ludzie rodzą się z „defektem integracji nerwowej” prowadzącym do nagminnych zniekształceń poznawczych, lęków społecznych, anhedonii, ambiwalencji oraz poczucia dyskomfortu w relacjach towarzyskich. Meehl nazwał ten defekt „schizotaksją”, a jego nosicieli – „schizotypami” (zapożyczenie z piśmiennictwa Rado). Praktycznym skutkiem schizotaksji miał być szeroki wachlarz patologii niby-schizofrenicznych mogących ulec dekompensacji psychotycznej.


Schizofrenie ambulatoryjne

Z tego, co pisze dr Kenneth S. Kendler, wynika, że w pierwszej połowie XX stulecia zaburzenie schizotypowe bywało utożsamiane z samą schizofrenią. Do autorów, którzy prezentowali taki właśnie pogląd, należał Gregory Zilboorg – jankeski psychiatra, psychoanalityk i tłumacz literatury rosyjskojęzycznej (Żyd urodzony w Kijowie na Ukrainie, wysoki urzędnik Rządu Tymczasowego Rosji po antycarskiej Rewolucji Lutowej). W 1941 r. Zilboorg opublikował artykuł poświęcony „schizofreniom ambulatoryjnym”, czyli syndromom dającym się odróżnić od „zaawansowanej schizofrenii”. Przymiotnik „ambulatoryjny” wyraźnie sugeruje, iż interesujący nas badacz nie widział konieczności hospitalizacji osób schizotypowych (ciekawostka: w tamtych czasach nie znano jeszcze leków neuroleptycznych. Schizofrenicy byli zwykle umieszczani w szpitalach psychiatrycznych, gdzie próbowano ich kurować za pomocą snu, gorączek, śpiączek insulinowych, wstrząsów chemicznych, elektrowstrząsów, transfuzji krwi oraz leukotomii/lobotomii[1]). Gregory Zilboorg przedstawiał „schizofrenie ambulatoryjne” jako relatywnie łagodne choroby, w których nie występują urojenia ani halucynacje, lecz wciąż są obecne elementy „autystycznego lub dereistycznego myślenia”. Ludzie dotknięci tymi przypadłościami mieli być introwertyczni, obdarzeni wybujałą wyobraźnią, pełni wewnętrznego niepokoju. Zilboorg przypisywał im skrywaną nienawiść do otoczenia, hipochondrię tudzież perwersyjne fantazje seksualne. „Schizofrenicy ambulatoryjni” byli zdolni do pracy zarobkowej, ale nieufni i podejrzliwi w życiu prywatnym.


Schizofrenia pseudoneurotyczna
(schizofrenia rzekomonerwicowa)

Dr K.S. Kendler przybliża nam także koncepcję „schizofrenii pseudoneurotycznej/rzekomonerwicowej”, jaką propagował węgiersko-amerykański psychiatra Paul H. Hoch w latach 40. i 50. XX wieku (w roku 1949 napisał on stosowny tekst wraz z Philipem Polatinem, a w 1959 – wraz z Jamesem P. Cattellem). Hoch i jego koledzy utrzymywali, że istnieje pewna grupa pacjentów, którzy skarżą się na rozmaite objawy nerwicowe, lecz ich symptomy – zebrane w całość – dają obraz fenomenu przypominającego schizofrenię. U podstaw „schizofrenii rzekomonerwicowej” miał leżeć „pierwotny proces myślowy” podobny do schizofrenicznego, ale zdecydowanie mniej chorobliwy. Do istotnych elementów omawianego syndromu zaliczały się problemy z samooceną i postrzeganiem własnego ciała, anomalie afektywne (rozregulowany nastrój lub uderzający chłód emocjonalny), trudności w funkcjonowaniu społecznym, niepoukładana seksualność, ogólny chaos wewnętrzny (widoczny na zewnątrz). Jeśli chodzi o sprawy nerwicowe, to „schizofrenicy pseudoneurotyczni” prezentowali szeroką gamę psychopatologii: obsesje, fobie, uzależnienia, depersonalizacje i derealizacje, stany lękowe, epizody depresyjne, zaburzenia konwersyjne bądź neurasteniczne. Częste w tej populacji były czyny typu „acting-out” (spontaniczne incydenty o charakterze samopocieszenia, przynoszące tylko chwilową ulgę), przelotne psychozy oraz tendencje w kierunku wyolbrzymiania własnych przeżyć. Dr Kendler podkreśla, że żaden z pacjentów opisywanych przez Hocha i Polatina nie miał w rodzinie nikogo cierpiącego na pełnoobjawową schizofrenię.


Droga do STPD

Według dr. Kennetha S. Kendlera, ostatnim przystankiem na drodze do Schizotypal Personality Disorder okazał się konstrukt „schizofrenii pogranicznej” używany w latach 60. i 70. XX stulecia przez amerykańskiego neurobiologa Seymoura S. Kety’ego i jego współpracowników (nazwiska: David Rosenthal, Paul H. Wender, Fini Schulsinger, Bjorn Jacobsen). Kety et al. prowadzili w Danii badania nad zdrowiem psychicznym biologicznych krewnych adoptowanych schizofreników. Pragnęli oni ustalić, czy faktycznie istnieje jakiś genetyczny związek między kliniczną schizofrenią a lekkimi zaburzeniami schizopodobnymi. W celu wykrycia osób schizopodobnych zespół naukowców pod wodzą Seymoura S. Kety’ego opracował kategorię diagnostyczną „borderline schizophrenia” – „schizofrenia z pogranicza”. Głównym źródłem inspiracji do stworzenia tego konceptu była bleulerowska „schizophrenia latens” – „schizofrenia utajona”. Kety i spółka czerpali również z dorobku późniejszych autorów, takich jak Paul H. Hoch czy Helene Deutsch (polska Żydówka z Przemyśla, zachodnioeuropejska i północnoamerykańska psychoanalityczka, asystentka Zygmunta Freuda, która w 1942 r. ukuła termin „as-if personality” – „osobowość jak-gdyby”). Pojęciem „schizofrenii pogranicznej” zainteresowali się Robert L. Spitzer, Jean Endicott i Miriam Gibbon, którzy pod koniec lat 70. nieco je zmodyfikowali i przechrzcili na Schizotypal Personality Disorder (schizotypowe zaburzenie osobowości). Konstrukt STPD stał się oficjalną etykietą diagnostyczną w momencie publikacji nowatorskiego podręcznika DSM-III (1980)[2].


Schizotypal & Borderline

Z kuriozalnego tworu „borderline schizophrenia” wywodzi się jeszcze jedna kategoria medyczna stosowana przez specjalistów w procesie diagnostycznym. Jak nietrudno odgadnąć, chodzi tutaj o BPD – Borderline Personality Disorder (osobowość „z pogranicza”)[3]. Można zażartować, iż STPD i BPD to bliźniacze rodzeństwo – dzieci tych samych rodziców, urodzone dokładnie w tym samym czasie. Oczywiście, arbitralny podział „schizofrenii pogranicznej” na Schizotypal PD i Borderline PD nie przypadł do gustu wszystkim badaczom tematu. Robert L. Spitzer, MD i Jean Endicott, Ph.D („Justification for Separating Schizotypal and Borderline Personality Disorders” – „Schizophrenia Bulletin” 1979, Academic.oup.com/SchizophreniaBulletin) zawiadamiają o surowej krytyce, jaka wyszła spod pióra Johna G. Gundersona i Larry’ego J. Sievera. Otóż wspomniani panowie uznali rozgraniczenie STPD i BPD za mnożenie bytów ponad miarę. Zdaniem Spitzera i Endicott, uczynienie dwóch etykiet z jednego konstruktu było palącą koniecznością, gdyż w literaturze akademickiej „borderline” („pogranicze” psychozy) jest rozumiane w dwojaki sposób. Z jednej strony, przypina się tę łatkę ludziom prezentującym życiową „niestabilność” oraz „podatność na zranienie” (domena BPD). Z drugiej – wrzuca się do tego worka osoby, które zdradzają „pewne psychopatologiczne cechy przypominające schizofrenię rezydualną” (domena STPD). Robert L. Spitzer i Jean Endicott przekonują, iż nowe opcje diagnostyczne minimalizują ryzyko zbędnych nieporozumień. Innowacja ta leży w interesie pacjentów, lekarzy i uczonych.


Marsjanie a Wenusjanki

Thomas H. McGlashan, MD i Karen K. Bardenstein, Ph.D („Schizotypal Personality Disorder: Gender Differences” – „Journal of Personality Disorders” 1988, GuilfordJournals.com/loi/pedi) analizują podobieństwa i różnice, jakie udało im się odkryć u mężczyzn i kobiet dotkniętych schizotypowym zaburzeniem osobowości. Pierwsze spostrzeżenie, o którym wypada napomknąć, to fakt, że zdolności intelektualne obu grup chorych wykraczają ponad przeciętność. Wśród jegomościów z STPD trafiają się dżentelmeni wybitnie inteligentni. Tym, co odróżnia schizotypów od schizotypiar, jest przede wszystkim stopień uspołecznienia. Faceci cierpiący na Schizotypal Personality Disorder wydają się bardziej schizoidalni niż facetki obarczone tą samą przypadłością. Już w młodym wieku uchodzą oni za wyalienowanych samotników. Kobiety z STPD częściej prezentują zachowania przywodzące na myśl Borderline Personality Disorder. Nie izolują się one aż tak jak mężczyźni, ale ujawniają wyraźne trudności w budowaniu prawidłowych relacji międzyludzkich. Ogólne funkcjonowanie schizotypowych pań jest oceniane dosyć wysoko. W skali Lestera B. Luborsky’ego (Health-Sickness Rating Scale, 1962 r.) uzyskują one średnio 78 punktów na 100 możliwych. Tymczasem schizotypowi panowie mają problem ze zdobyciem nawet 50 punktów (przeciętny wynik: 48/100). Thomas H. McGlashan i Karen K. Bardenstein nie przeczą, że ich ustalenia mogą być miarodajne tylko w odniesieniu do białych, hospitalizowanych psychiatrycznie obywateli z klasy średniej. Tacy właśnie pacjenci przeważali w dobranej próbie badawczej.


Geny to nie wszystko!

Adrian Raine, Ph.D („Schizotypal Personality: Neurodevelopmental and Psychosocial Trajectories” – „Annual Review of Clinical Psychology” 2006, AnnualReviews.org/journal/clinpsy) zaznacza, że chociaż geny odgrywają niebagatelną rolę w etiologii zaburzeń ze spektrum schizofrenii, istotne są także czynniki środowiskowe oddziałujące na daną jednostkę od momentu poczęcia. Głównym niebezpieczeństwem dla obciążonego genetycznie płodu są pospolite infekcje sezonowe tudzież ekspozycja brzemiennej kobiety na niskie temperatury. Z badań przeprowadzonych na Mauritiusie wynika, że wirus grypy – atakujący matkę w piątym miesiącu ciąży – może być współodpowiedzialny za pozytywne objawy schizotypii u podatnego potomka. Negatywne symptomy STPD wydają się zaś dodatnio skorelowane z wystawieniem organizmu na chłód w drugim trymestrze ciąży. Do snucia podobnych wniosków skłaniają badania zrealizowane w Finlandii. Okazuje się, że w kraju św. Mikołaja grypa sezonowa – dopadająca niewiastę w szóstym miesiącu stanu błogosławionego – jest współwinna rozwoju cech schizotypowych u predysponowanego dziecka. Badania angielskie i kanadyjskie sugerują ogromną rolę komplikacji porodowych oraz anomalii położniczych w wywoływaniu schizotypii i schizoidii. Badania holenderskie wskazują niedożywienie w okresie prenatalnym jako czynnik ryzyka „schizoidalności” w znaczeniu z lat 40. XX wieku (mowa o dzisiejszych kategoriach: Schizoid PD, Schizotypal PD i Avoidant PD). Badania szkockie demaskują związek między sztucznym karmieniem noworodka a schizotypią, schizoidią i schizofrenią.


STPD w popkulturze

Doktorantka psychologii Ana (jankeska wideoblogerka rumuńskiego pochodzenia, założycielka psychoedukacyjnego kanału YouTube.com/channel/UCOxhlNofmYH-MRC36TURUGw) uważa, że dobrym przykładem postaci fikcyjnej ze schizotypowym zaburzeniem osobowości jest Luna „Pomyluna” Lovegood – ekscentryczna przyjaciółka Harry’ego Pottera ukazana po raz pierwszy w powieści „Harry Potter i Zakon Feniksa” (2003) Joanne Kathleen Rowling. Luna była marzycielską, introwertyczną, odepchniętą przez rówieśników nastolatką, która – w pewnym sensie – żyła we własnym świecie. Miała ona niebanalne zainteresowania oraz cudaczne upodobania w kwestii przyodziewku. Co więcej, doświadczała niestandardowych zjawisk percepcyjnych. Należała jednak do domu Ravenclaw w Hogwarcie (uznawanego za tamtejszą kuźnię talentów, optymalne miejsce dla wyjątkowo uzdolnionych uczniów). Moim zdaniem, reprezentatywną egzemplifikacją Schizotypal Personality Disorder w kulturze masowej jest również Lydia Deetz, młodociana bohaterka komediohorroru „Sok z Żuka” (1988) w reżyserii Tima Burtona. Ta mroczna, gotycka dziewczyna – rozmawiająca z duchami poprzednich właścicieli swojej posiadłości – sama określiła siebie mianem „dziwnej i niezwykłej” („I, myself, am strange and unusual”). Cechy STPD ujawniał ponadto Tobias z fantastycznonaukowego cyklu powieściowego „Animorphs” (1996-2001) Katherine Alice Applegate. Pozwolę sobie zacytować fragment wstępnego tomu owej serii (przekład Marka Karpińskiego datowany na rok 2000). Jest to wyimek dotyczący lądowania UFO na opuszczonej budowie centrum handlowego:

„Pierwszy zobaczył to coś Tobias. Szedł z uniesioną głową i wpatrywał się w gwiazdy. Taki właśnie był – dziwny, zatopiony we własnym świecie marzeń. Nagle zatrzymał się w pół kroku i podniósł rękę, wskazując na niebo wprost nad naszymi głowami.
– Patrzcie – szepnął.
– Co jest? – spytałem, zirytowany, że opóźnia marsz. Zdawało mi się, że słyszę za plecami kroki seryjnego mordercy z piłą łańcuchową.
– Sam zobacz – powiedział dziwnym głosem Tobias. Brzmiały w nim zdumienie i powaga. (…)
Tobias uśmiechał się, ale z niego zawsze było dziwadło. Nigdy się nie bał dziwnych rzeczy, a raczej tego, co normalne.
– Zaraz wyląduje – oznajmił rozradowany. Oczy błyszczały mu z podniecenia, a długie jasne włosy były nastroszone”

K.A. Applegate, „Animorphs. Inwazja”
(wydaw. Egmont Polska, Warszawa 2001)


Zamiast zakończenia

Czytelnikom, którym spodobał się niniejszy artykuł, polecam moje wcześniejsze teksty poświęcone perturbacjom osobowościowym z klastrów „A” i „C” DSM-5: „Schizoidia i schizoidzi. Czym jest osobowość schizoidalna?” (materiał o Schizoid Personality Disorder, listopad 2019 r.), „Anankastia i anankaści. Czym jest osobowość anankastyczna?” (materiał o Obsessive-Compulsive Personality Disorder, grudzień-styczeń 2019/2020 r.), „AvPD. Podtyp schizoidii czy głęboka fobia społeczna?” (materiał o Avoidant Personality Disorder, luty-marzec 2020 r.), „Paranoja i paranoicy. Czym jest osobowość paranoiczna?” (materiał o Paranoid Personality Disorder, kwiecień-maj 2020 r.). Każda z wymienionych publikacji jest ogólnodostępna w cyberprzestrzeni (Njnowak.blogspot.com, Njnowak.wordpress.com, Njnowak.tumblr.com, Njnowak.livejournal.com, Njnowak.altervista.org).

Jeśli chodzi o mnie, to mam stwierdzoną osobowość anankastyczno-unikającą (OCPD + AvPD) z subklinicznymi cechami schizoidalnymi, zależnymi, narcystycznymi oraz „depresyjnymi” (Depressive/Melancholic Personality Disorder – niekanoniczna, proponowana etykieta diagnostyczna). Gdy miałam 18 lat, podejrzewano u mnie również Schizotypal PD. Chyba mogę powiedzieć, że „byłam podejrzana, lecz niczego mi nie udowodniono” (cha, cha, cha!). Z drugiej strony… Stare porzekadło głosi: „Kto się wróblem urodził, kanarkiem nie umrze”. Osobowość unikająca – zupełnie jak schizotypowa, schizoidalna i paranoiczna – bywa niekiedy zaliczana do zaburzeń ze spektrum schizofrenii. Pisali o tym David L. Fogelson, Keith H. Nuechterlein, Robert A. Asarnow, Diana L. Payne, Kenneth L. Subotnik, Kristen C. Jacobson, Michael C. Neale i Kenneth S. Kendler w opracowaniu zatytułowanym „Avoidant personality disorder is a separable schizophrenia-spectrum personality disorder even when controlling for the presence of paranoid and schizotypal personality disorders: The UCLA family study” („Schizophrenia Research” 2007, ScienceDirect.com/journal/schizophrenia-research)[4].

Trzeba odnotować, iż przyszłam na świat zimą (19 lutego 1991 r.), w ósmym miesiącu życia płodowego, przez cesarskie cięcie. Pochodziłam z ciąży zagrożonej, byłam nieprawidłowo ułożona w macicy, a w okresie niemowlęcym zazwyczaj piłam mleko z butelki. Od urodzenia mam też duże problemy ze snem i zasypianiem. Już jako małe dziecko (czytaj: niemowlę) cierpiałam na bezsenność, w szkole średniej spałam dosłownie 2-3 godziny na dobę, a po studiach wyższych (oczywiście, zaocznych, gdyż panicznie bałam się akademika/stancji/współlokatorstwa[5]) popadłam w ekstremalne zaburzenia rytmu dobowego. W wieku nastoletnim pojawiły się u mnie parasomnie, takie jak bruksizm (nieświadome zaciskanie zębów przez sen, skutkujące recesjami dziąsłowymi, ubytkami klinowymi siekaczy bocznych i dysfunkcją stawu skroniowo-żuchwowego) czy „zespół eksplodującej głowy” – „exploding head syndrome” (sporadyczne halucynacje słuchowe występujące podczas usypiania: pojedynczy głos wykrzykujący moje imię i gwałtownie wyrywający mnie z letargu). Od jesieni 2018 r. biorę leki psychotropowe, albowiem naturalne tabletki ziołowe nigdy nie pomagały mi zasnąć. Neuroleptyki – wspomagane przeciwhistaminową prometazyną – „robią” mi za proszki nasenne. Poza tym, zażywam antydepresanty z grupy SSRI na objawy agorafobii, socjofobii i nerwicy natręctw. Opłakane konsekwencje bruksizmu zmuszają mnie do bezterminowego korzystania z usług periodontologa (od 2012 r.), ortodonty (od 2013 lub 2014 r.) i fizjoterapeuty (od 2016 r.).


Natalia Julia Nowak,
czerwiec-lipiec 2020 r.


PS. Według dr. Todda Grandego, ze schizotypowym zaburzeniem osobowości mogli/mogą się zmagać następujący zbrodniarze: Jeffrey Dahmer (seryjny morderca, nekrofil, „kanibal z Milwaukee”) i James Holmes (naśladowca fikcyjnego Jokera – antagonisty Batmana, sprawca strzelaniny na premierze filmu „Mroczny Rycerz powstaje” w mieście Aurora w stanie Kolorado). Wypada nadmienić, że u Dahmera dopatrywano się także Borderline Personality Disorder (i kilku innych patologii umysłowych). Jak już ustaliliśmy, współczesne konstrukty STPD i BPD wywodzą się z historycznego konceptu „schizofrenii pogranicznej” – „borderline schizophrenia” autorstwa Seymoura Kety’ego i jego towarzyszy.


PRZYPISY

[1] Wartościowe materiały o dziejach branży psychiatrycznej: Andrzej Kapusta, „Psychiatria XX wieku w Europie Zachodniej i USA: próba retrospekcji” („Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2003, Bazhum.muzhp.pl), Tomasz Zyss, Robert T. Hese, Andrzej Zięba, „Terapia wstrząsowa w psychiatrii – rys historyczny” („Psychiatria Polska” 2008, PsychiatriaPolska.pl), Eric D. Peselow, Kishor Malavade, R. Sandlin Lowe, Ira Glick, „Historyczne oraz alternatywne metody leczenia w psychiatrii” („Psychiatria po Dyplomie” 2009, PoDyplomie.pl/pspd), Patric Blomstedt, Marwan I. Hariz, „A short history of psychiatric neurosurgery” (edukacyjna prezentacja multimedialna, 2018, YouTube.com/channel/UCB-a7tGats7X9P3kthfQ9nA), Patric Blomstedt, „Maurice Ducosté. The inventor of lobotomy” (edukacyjna prezentacja multimedialna, 2020, YouTube.com/channel/UCB-a7tGats7X9P3kthfQ9nA), Sundararajan Rajagopal, „Psychiatry Lecture: History of Psychiatry”, „Psychiatry Lecture: Physical Treatments in Psychiatry” (edukacyjne prezentacje multimedialne, 2015-2017, YouTube.com/channel/UCVZhg8unEqo0XUm8cHAIwbA).

[2] Nie zaszkodzi napomknąć, że w DSM-II (1968) obecna była kategoria „schizophrenia, latent type” – „schizofrenia, typ utajony”. Natomiast w DSM-I (1952) widniał mętny termin „schizophrenic reaction, chronic undifferentiated type” – „reakcja schizofreniczna, przewlekły typ niezróżnicowany”. Cyfrową kopię podręcznika DSM-II można znaleźć na stronie internetowej „Mad in America” (MadInAmerica.com/wp-content/uploads/2015/08/DSM-II.pdf). Księga DSM-I została zaś udostępniona w serwisie „Turk Psikiyatri” (TurkPsikiyatri.org/arsiv/dsm-1952.pdf).

[3] W międzynarodowej klasyfikacji chorób ICD-10 (ICD.WHO.int/browse10/2019/en) formalnym odpowiednikiem Borderline Personality Disorder jest „osobowość chwiejna emocjonalnie”, czyli Emotionally Unstable Personality Disorder – EUPD (F60.3). Konstrukt EUPD dzieli się na dwa podtypy: „impulsywny” („impulsive” – F60.30) i „pograniczny” („borderline” – F60.31). Aby można było rozpoznać „osobowość chwiejną emocjonalnie typu pogranicznego”, pacjent musi spełniać co najmniej trzy kryteria przewidziane dla typu impulsive, a do tego minimum dwa kryteria zarezerwowane dla typu borderline (zobacz: WHO.int/classifications/icd/en/GRNBOOK.pdf). W Stanach Zjednoczonych, gdzie klinicyści korzystają z podręczników DSM-5 i ICD-10-CM, nie stosuje się etykiety „osobowość chwiejna emocjonalnie typu impulsywnego”. Całe pojęcie EUPD (F60.3) jest tam utożsamiane z Borderline Personality Disorder. Księga ICD-10-CM, federalna adaptacja ICD-10, nie zawiera kodów F60.30 i F60.31 (dowód: ICD.codes/icd10cm/F603). Jeżeli chodzi o Chińską Republikę Ludową, która używa lokalnego podręcznika CCMD-3 (Chinese Classification of Mental Disorders, Third Edition), to akceptowanym ekwiwalentem BPD/EUPD jest tam IPD, tzn. Impulsive Personality Disorder – „impulsywne zaburzenie osobowości” (źródło: Jie Zhong, Freedom Leung, „Diagnosis of Borderline Personality Disorder in China: Current Status and Future Directions” – „Current Psychiatry Reports” 2009, ResearchGate.net).

[4] Maszynopis artykułu jest dostępny – za darmo i bez cięć – w serwisie National Center for Biotechnology Information (NCBI to wydział jankeskiej biblioteki National Library of Medicine, która podlega rządowej agencji zdrowia publicznego National Institutes of Health): Ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1904485

[5] Niewtajemniczonych wtajemniczam, zapominalskim przypominam: od starszych klas podstawówki aż do egzaminu maturalnego doświadczałam bullyingu – dokuczania, wyszydzania, upokarzania – ze strony rozwydrzonych niedorostków, którym przeszkadzało moje wzorowe zachowanie, skromny ubiór, surowe obyczaje i intelektualne zainteresowania (np. czytanie książek na przerwach w szkole, uważne słuchanie nauczycieli podczas zajęć dydaktycznych). W połowie II klasy LO życzliwi dorośli – świadomi mojego pogarszającego się stanu emocjonalnego – przyznali mi nauczanie indywidualne, czyli prawo do edukacji w oddzielnej sali lekcyjnej. Po tym wszystkim, co przeżyłam jako uczennica, nawet nie chciałam słyszeć o mieszkaniu pod jednym dachem z balującą młodzieżą ze studiów dziennych (ani z innymi obcymi ludźmi!). Rozumiałam przecież, że studenteria jest niewiele starsza od gimbazy i licbazy, ale pełnoletnia (uprawniona m.in. do kupowania alkoholu) i wyrwana spod kontroli rodzicielskiej. Moje traumy szkolne częściowo przyczyniły się do tego, iż nigdy nie umówiłam się z nikim na rendez-vous. Bardzo wcześnie dotarło do mnie, że w XXI stuleciu randkowanie zupełnie mija się z celem, albowiem żaden kawaler – który w wieku 13 lat oglądał pornosy zamiast dobranocek – nie będzie skłonny poczekać z seksem do ślubu. A ja jestem grzeczną dziewczynką i strasznie mi zależy na utrzymaniu tego chwalebnego statusu. Uważam, że miłość do mężczyzny nigdy nie powinna być silniejsza niż miłość do własnej cnoty. Lepiej stracić chłopaka aniżeli cześć panieńską. Adoratorów można mieć – w ciągu całego żywota – nieskończenie wielu, ale dziewictwo ma się tylko jedno. Reputacja niewieścia to sprawa honorowa. Nie należy stawiać miłości ponad honorem.

Licencjonowane artykuły dostarcza Artelis.pl.